Antarctisch zee-ijs op laagste niveau ooit gemeten

Uitbreiding van Antarctisch zee-ijs op 10 januari 2023, vergeleken met het gemiddelde voor die datum over de 30-jaar periode 1981 – 2010 (oranje lijn). Bron: NSIDC/KNMI

Niet eerder werd in begin januari zo weinig zee-ijs waargenomen rondom Antarctica (waar het nu zomer is) als dit jaar. Dat hebben wetenschappers van het Amerikaanse National Snow and Ice Data Center (NSIDC) door middel van satellietbeelden vastgesteld. Het zee-ijsoppervlak was ongeveer de grootte van de staat Texas (ruim zestien keer Nederland) minder dan in het vorige recordjaar (2018). Deze daling past in de neergaande trend die in 2016 lijkt te zijn ingezet.

Satellieten meten een afname in zee-ijsbedekking

Figuur 1: Zee-ijsbedekking rond Antartica in december tussen 1978 en 2022 (afwijking in procenten van de gemiddelde bedekking in 1981-2010). Inmiddels is de zee-ijsbedekking begin januari 2023 het laagst van de hele meetreeks. Bron: NSIDC/KNMI

Dankzij satellieten kunnen we sinds 1979 het zee-ijs rond Antarctica goed volgen. Nam het zee-ijsoppervlak in december aanvankelijk nog licht toe (figuur 1), sinds 2016 lijkt deze trend omgeslagen te zijn en zagen we niet eerder zo weinig zee-ijs als op dit moment (figuur 2). Toch begrijpen we het versneld afsmelten van Antarctisch zee-ijs niet goed. De rol van de opwarming van de aarde is bijvoorbeeld onduidelijk, want deze regio warmt minder snel op dan de rest van de wereld. Althans, aan het oppervlak, want de diepere lagen in de Antarctische Oceaan warmen wél sterk op.


Figuur 2. Zee-ijsbedekking rond Antartica tussen 1978 en 2022 gedurende het smeltseizoen. Inmiddels is de zee-ijsbedekking begin januari 2023 het laagst van de hele meetreeks. Bron: NSIDC/KNMI

Oorzaak: waarschijnlijk speelt de wind een rol
Het vermoeden is dat de wind een rol speelt. De laatste jaren zorgen de winden rond Antarctica ervoor dat zee-ijs meer naar het noorden “wordt geduwd”, waar het warmer is en het ijs dus makkelijk kan smelten. Dit hangt samen met het sterker worden en zuidwaarts opschuiven van de overheersende westenwinden. Deze veranderingen hebben te maken hebben met de sterke afkoeling van de stratosfeer boven Antarctica, de luchtlaag boven 9 kilometer. Zowel de afbraak van ozon op die hoogte als de toename van broeikasgassen spelen een rol in deze afkoeling. Daardoor bestaat er mogelijk toch een (indirecte) link met klimaatverandering.

Gevolg: minder zee-ijs beïnvloedt de hele voedselketen
Zee-ijs is belangrijk voor de productie van plankton in de Antarctische Oceaan. Plankton ligt aan de basis van de voedselketen, zeker in de zomer als het licht is en wel of geen zee-ijs in hoge mate de hoeveelheid plankton bepaalt. Omdat plankton gegeten wordt door krill, en krill weer door grotere dieren zoals pinguïns en walvissen, zullen veranderingen in zee-ijs via het effect op plankton in de hele voedselketen doorwerken.  

Toekomst: verdere afname, maar nog erg onzeker hoe snel
Op de lange termijn zijn klimaatmodellen het erover eens dat het zee-ijs rondom Antarctica verder zal afnemen (net als in het Noordpoolgebied), vooral door de opwarming van de oceaan rondom het Antarctisch continent. Toch is de snelheid van de toekomstige afname onzeker. Het versneld afsmelten van de Antarctische IJskap leidt namelijk tot meer zoet water in de Antarctische Oceaan. Dit zoete water verzamelt zich aan het oppervlak (omdat het lichter is dan zout water) en kan daar makkelijker bevriezen (het vriespunt van zoet water ligt hoger).

Het klimaatsysteem rondom Antarctica is dus zeer complex, en kent grote, langjarige schommelingen. Vele – vaak nog slecht begrepen – processen spelen een rol, waardoor de mate van afname van het Antarctische zee-ijs onzeker is. Ook zijn daardoor veranderingen die we nu zien soms lastig te duiden.