Dieptepunt in Zonneactiviteit

We weten van de zon nog eigenlijk nog maar betrekkelijk weinig. Het is een enorme rondtollende gasbol, waarin zich merkwaardige magnetische verschijnselen afspelen. Als je het oppervlak van de zon nauwkeurig bekijkt vertoont het regelmatig donkere vlekken. Deze zonnevlekken zijn de koelere plekken op het oppervlak van de zon. Vreemd genoeg is de zon juist actiever wanneer er meer zonnevlekken zijn. De zonneactiviteit blijkt in een bepaalde periode te variëren.


_{Een foto van de zon zonder zonnevlekken afgelopen zaterdag gemaakt vanuit het “Solar and Heliospheric Observatory (SOHO). Een rustige periode aan het zonoppervlak.}

Zonnevlekkencyclus
Al aan het eind van de negentiende eeuw constateerde de Duitse onderzoeker Schwabe dat er een elfjarige cyclus zat in het aantal zonnevlekken. Tegenwoordig weten we dat dit verband houdt met het feit dat om de elf jaar de noordpool en de zuidpool van de zon stuivertje wisselen. Op aarde gebeurt dat ook maar dan slechts eens in de paar miljoen jaar. Omdat de zon zo actief is, gaat dat sneller. Die elfjarige cyclus valt enigszins te herkennen aan de donkere vlekken op de zon. Die donkere vlekken zijn er de afgelopen jaren juist helemaal niet.

Dieptepunt
De activiteit van de zon is in ruim een halve eeuw niet zo laag geweest. Astronomen die het aantal zonnevlekken ieder jaar bijhouden hebben bekend gemaakt dat 2008 het jaar is met de minste activiteit van de zon in ruim 50 jaar tijd. Tot nu toe heeft de zon dit jaar al 200 dagen dagen zonder zonnevlekken. We moeten terug tot 1954 om een nog minder actief jaar te vinden. Toen was de zon 241 dagen vlekkeloos. Als de zonneactiviteit zo minimaal blijft kan 2008 een nieuw record opleveren en wordt dan mogelijk het minst actieve jaar van de afgelopen eeuw.


_{De grafiek toont de meest inactieve jaren van de afgelopen 50 jaar. Op de vertikale as staan et aantal dagen zonder zonnevlekken in een jaar weergegeven. Het aantal vlekkeloze dagen neemt in 2008 nog steeds verder toe.}

Invloed op klimaatverandering
Een belangrijk argument van veel klimaatsceptici is dat niet de mens (en dan concreter de door de mens veroorzaakte toegenomen uitstoot van broeikasgassen) de oorzaak is van de huidige klimaatverandering op aarde, maar vooral de zon die de laatste tientallen jaren zo actief is geweest. In het bijzonder voor deze groep zijn het nu spannende tijden. Het huidige zonnevlekkenminimum duurt nog steeds voort en van een wezenlijke afkoeling van de aarde is de afgelopen jaren geen sprake geweest. Je zou hooguit kunnen stellen dat het tempo van de opwarming even wat lager is geworden. De relatief koude winter van 2008 (wereldwijd) is deze zomer (wereldwijd) alweer door zoveel warmte gevolgd dat de Noordpool voor het eerst omvaarbaar is en dat een nieuw recordminimum aan zeeijs op de noordelijke ijszeeën dit jaar bijna een feit was.

Omstreden
Het idee dat veranderingen in de activiteit van de zon tot klimaatveranderingen zouden kunnen leiden, blijft erg omstreden. De dikte van de ozonlaag blijkt wel te variëren in een zonnevlekkencyclus. Tijdens actieve perioden van de zon is de ozonlaag dikker, tijdens inactieve perioden juist dunner.

Ozon is een gas dat meer warmte direct uit de straling van de zon absorbeert dan andere bestanddelen van de aardse dampkring. Een dikkere ozonlaag leidt daardoor mogelijk tot een warmere stratosfeer (de ozonlaag bevindt zich op een hoogte van rond 20 kilometer in de atmosfeer). En een relatief warme stratosfeer wordt vaak in verband gebracht met een relatief zwakke straalstroom in de troposfeer (het deel van de atmosfeer waarin ons weer zich afspeelt) eronder. Een relatief dunne ozonlaag betekent zo door geredeneerd een relatief koude stratosfeer en in de troposfeer waarschijnlijk een relatief sterke straalstroom. Op die manier hebben veranderingen in de activiteit van de zon mogelijk dus invloed op het klimaat op aarde. De eerder beschreven klimaatveranderingen in het verleden lijken aan de hand van deze ontwikkelingen in elk geval redelijk goed te verklaren.


_{7 jaar eerder, op 27 september 2001 werd het laatste maximum gemeten door het SOHO. In dit jaar was er een grote zonneactiviteit.}

Verder lijkt het erop dat kosmische straling, die de ene keer meer dan de andere keer tot de aardatmosfeer weet door te dringen, een rol kan spelen bij wolkenvorming. Verhoogde kosmische straling (in geval van geringe zonneactiviteit) zou leiden tot extra condensatie van waterdamp, wolkenvorming en daarmee tot afkoeling en meer neerslag.

Interessante tijden
De komende tijd zal uitwijzen of zonnevlekkencyclus alsnog min of meer volgens verwachting begint. En zo niet, of er dan effecten waarneembaar zijn op het mondiale weer.

_{Bronnen: Meteo Consult, Spaceweather.com, NASA.}