Voor liefhebbers van hooggebergten die nu eens niet door de traditionele Alpen, de Pyreneeën en de Noorse bergen willen trekken, biedt Spanje een aantal aantrekkelijke alternatieven. Zo ligt er in het noorden het Cantabrisch gebergte met toppen tot ruim 2600 meter, het zuiden heeft de Sierra Nevada (hoogste top ruim 3500 meter) en in het midden liggen onder meer de Sierra de Guadarrama (2430 meter) en de Sierra de Gredos (2592 meter). Behalve vanwege de spectaculaire natuur zijn ze ook uit weerkundig oogpunt interessant: het zijn allemaal klimaatscheidingen.
Aan de andere kant van de hoofdketen, in Guisando schijnt de zon en is het warm.
Ik herinner me nog goed een kampeervakantie met mijn ouders in noorden van Spanje. We stonden op een camping in de Picos de Europa, een prachtige gebergte gelegen aan de noordkant van de hoofdkam van het Cantabrisch gebergte. Hoewel we in Spanje waren, viel het weer niet mee. Bijna alle dagen begonnen met een laaghangend, grijs wolkendek en motregen. Na een aantal dagen hadden mijn ouders er dan ook schoon genoeg van. Precies op de dag van mijn verjaardag werd de tent ingepakt en gingen we op weg naar het zuiden, op zoek naar de zon.
De grijze, uit natuurstenen opgetrokken huizen van de noordkant hebben plaats gemaakt voor een veel zuidelijker getinte bebouwing aan de zuidkant. Ook al is ie er niet, je ruikt de Middellandse Zee bijna.
Veel sneller dan verwacht, reden we de zomer in. Slechts het passeren van de hoofdkam van het Cantabrisch gebergte bleek al voldoende om de wolken te laten verdwijnen. Eigenlijk reed je een nieuwe wereld binnen. Van het groene berglandschap aan de noordkant kwamen we in een mum van tijd aan de zuidkant op de zinderende, golvende Meseta (hoogvlakte) van Castilla y Leon terecht, waar de onafzienbare gele graanvelden ons vanaf grote afstand al tegemoet woven. De overgang was abrupt, indrukwekkend en toch zeer welkom. Ik zal het beeld nooit meer vergeten.
Klimaatscheiding
Het was het schoolvoorbeeld van een klimaatscheiding. De hoge bergen die de vochtige, koele winden, komend vanaf de Golf van Biskaje tot een aanwezigheid in de noordelijke streep van Spanje veroordelen, waar de Costa Verde (de Groene Kust) zich ophoudt. Aan de zuidkant dan de droge, warme lucht die we van Spanje in de zomer kennen en die het land zijn zo kenmerkende klimaat oplevert. Een klimaat dat op de enorme hoogvlakte in het noorden goed te harden is, vooral omdat het er in de nachten zo sterk afkoelt. Ik heb er nadien nog jaren gekampeerd.
In het Spaanse landschap vormt de Sierra de Gredos een reusachtige drempel. Vooral aan de zudkant wordt vaak vochtige lucht omhoog gestuwd die daar veel regen veroorzaakt. De uitgedroogde lucht is voor de noordkant, waar veel minder valt.
Ook de klimaatscheiding van de Sierra Nevada in het zuidoosten van Spanje is een bekende. Ziet het er aan de noordwestkant van deze bergen in Andalusië allemaal nog wel groen en relatief nat uit (al slaan de droogtes er de laatste jaren steeds vaker toe), aan de zuidoostkant tussen Almeria en Tabernas, waar de regenbrengende wolken uit het noordwesten door de aanwezigheid van de bergen niet kunnen doordringen, bevindt zich een echte woestijn, waar in de afgelopen tientallen jaren al vele Spaghetti Westerns zijn opgenomen. Ook nu liggen er nog studio’s.
De bergketens in het centrale deel van Spanje waren voor mij tot nu toe minder bekend. Reden genoeg om de afgelopen meimaand eens naar de Sierra de Gredos te trekken, een bergketen die zich ongeveer 150 kilometer ten westen van Madrid ophoudt. Eigenlijk bestaat het gebied uit twee bergruggen, met daartussen een zeer hoog gelegen vallei waar twee rivieren hun oorsprong vinden: de Tormes (stroomt later door Salamanca) en de Alberche (mondt uiteindelijk in de buurt van Talavera de la Reina in de Taag uit). In het centrale deel van de Gredos bevindt zich een bergmassief met daarin de hoogste top, de Pico de Almanzor (2592 meter).
Spectaculair
Vooral de zuidelijke van de twee bergruggen is spectaculair, door het enorme verval naar de vallei waar de rivier de Tiëtar doorheen stroomt. Bevindt die rivier net ten zuiden van de Sierra zich op een hoogte van ongeveer 300 meter, de bergketen zelf rijst in het centrale deel in een keer op tot bijna 2600 meter. Je loopt er als het ware tegen een wand met een hoogte van ongeveer 2300 meter aan, wat het gebergte op die plaats zeer indrukwekkend maakt, niet alleen van onderaf gezien maar natuurlijk ook vanaf de top, als je naar beneden kijkt. Aan de noordkant is de overgang minder spectaculair, omdat het dal daar erg hoog ligt (boven 1500 meter). De Sierra de Gredos fungeert hiermee als een soort immense drempel en dat heeft grote gevolgen voor het klimaat in het gebied. De verschillen over geringe afstanden zijn spectaculair.
Als we de Sierra de Gredos verlaten, laten de bergen zich nog even van hun zonnige kant zien.
Zo valt in het aan de zuidkant van bergketen gelegen plaatsje Guisando jaarlijks een kleine 2500 millimeter regen, omdat de regenbrengende winden hier door de reusachtige drempel van de Sierra de Gredos in een stijgbeweging worden gebracht. In het aan de andere kant van het bergmassief (een kilometer of 30 verderop) gelegen Hoyos del Espino komt jaarlijks gemiddeld niet meer dan 770 millimeter omlaag. Daarbij verschillen de temperaturen in het laag gelegen Guisando en het hoog gelegen Hoyos del Espino sterk van elkaar, wat grote gevolgen heeft voor de vegetatie die je in de omgeving van beide plaatsen aantreft. Gaat het aan de noordkant van de Sierra voornamelijk om naaldwouden en lage begroeiing, aan de zuidkant staan grote loofbossen en komen op uitgebreide schaal olijfbomen voor, die eigenlijk in Zuid-Spanje thuishoren.
Het natte en warme weer aan de zuidkant zorgt daar voor een weelderige begroeiing met olijfbomen en veel loofwoud.
In de week dat wij in de Sierra de Gredos verblijven, is het slecht weer in Spanje. Bijna elke dag regent het wel en de temperatuur is veel lager dan normaal in de tweede helft van mei. We maken verschillende bergwandelingen, maar gaan steeds vroeg in de ochtend op pad om op tijd voor de traditionele weersverslechtering aan het begin van de middag weer terug te zijn. Uitvalspunt is meestal de Plataforma de Gredos, een hoogvlakte op de hoofdkam van de Sierra die met de auto vanuit Hoyos del Espino goed te bereiken is. Vanaf het parkeerterrein beginnen verschillende, goed afgebakende wandelingen de Sierra in. Voor mensen die er wat langer op uit willen trekken, zijn er in het gebied diverse waterpunten en hutten. Moeilijk zijn de wandelingen niet, maar het weer in het gebied kan snel veranderen en als het nat is, kom je veel stromend water tegen.
Gletsjers
Een van de wandelingen brengt ons naar het hoogste, centrale deel, de Circo de Gredos, waar de hoogste toppen in een halve cirkel om een spectaculaire, voormalige gletsjervallei liggen. In de laatste ijstijd ontsprongen hier de ijstongen die vervolgens door de verschillende valleien het dal in schoven. Die gletsjers zijn natuurlijk al lang verdwenen, maar de karakteristieke valleien die ze hebben nagelaten, zijn nog steeds goed te herkennen. Het verleent aan het berggebied een Alpien karakter waar ze in Spanje trots op zijn. En omdat de toppen op het moment dat wij er rondlopen door het koude en natte weer nog met sneeuw bedekt zijn, ziet het er spectaculair uit.
Een van de karakteristieke gletsjerdalen van toen, is nog steeds duidelijk herkenbaar. Het ijs is natuurlijk al lang verdwenen.
Op onze weg naar beneden, terug naar de auto slaat de regen weer toe. Na even bij het bezoekerscentrum in Hoyos del Espino te zijn gestopt, besluiten we naar de zuidkant van de bergen te rijden, in de hoop daar wat beter weer aan te treffen. Om daar te kunnen komen, moet je eerst over een bergpas heen; de Puerto del Pico. Daarna gaat het over een oneindige weg met ontelbare haarspeldbochten naar beneden, naar het Mediterrane gebied aan de zuidkant van de Sierra de Gredos. Op het moment dat wij de top van de bergpas bereiken, ziet het weer er treurig uit. Het regent, het waait hard en af en toe zorgen dikke mistflarden ervoor dat het zicht op de weg erg slecht wordt. De thermometer van onze auto wijst slechts 13 graden aan.
Het centrale deel van de Gredos herbergt de hoogste toppen: Circo de Gredos. Op deze plaats ontsprongen tijdens de laatste ijstijd grote gletsjers.
Groot is onze verbazing als in het 20 kilometer verderop gelegen plaatsje Guisando, aan de zuidkant van de Sierra, op de plaats waar de bergwand nu aan onze noordkant hoog boven de huizen van het dorp oprijst, de zon schijnt aan een diepblauwe hemel. Als we uitstappen, is de thermometer al opgelopen tot om en nabij 26 graden! Snel schieten we voor het eerst in onze vakantie een korte broek aan en wandelen wat rond in het plaatsje. Groter kan het verschil bijna niet zijn. Het grijze, met naaldbomen bedekte land aan de noordkant heeft plaats gemaakt voor een landschap met een weelderige loofboombegroeiing. De wind ruist door de bladeren, wildstromende beken komen uit de bergen omlaag en de terrassen rond het dorp zijn met olijfbomen bedekt.
Andalusië en Siberië
Geen grauwe natuurstenen huizen omzomen de straten, hier zijn het de witgekalkte woningen die de aandacht trekken, vaak begroeid met de fel bloeiende Bougainvilleas, die je in het zuidelijke Andalusië zo vaak tegenkomt. Hoewel hij ver weg is, ruik je door de karakteristieke, eigenlijk Mediterrane vegetatie in dit gebied de Middellandse Zee bijna. Ook in Guisando bevindt zich een bezoekerscentrum. Hoewel wij de enige bezoekers zijn, legt een medewerkster ons bereidwillig uit dat het gebied ten zuiden van de Sierra de Gredos zo bijzonder is dat het ‘het Andalusië van de provincie Avila’ wordt genoemd. Het gebied waar wij aan de noordkant verblijven moet het met de wat minder vleiende naam ‘het Siberië van de provincie Avila’ doen. Omdat het er zo heerlijk is, blijven we nog een poosje beneden. Later gaat we over een spectaculaire bergweg terug naar ons hotel aan de andere kant, waar het weer intussen gelukkig ook wat is opgeknapt.
De grauwe bebouwing aan de noordkant van de bergen is zeer geschikt om het koude weer daar te weerstaan. Natuursteen isoleert perfect en zorgt ervoor dat het in de winter niet te koud en in de zomer niet te warm wordt.
De volgende dag beklimmen we in de ochtend een ruim 2000 meter hoge berg, vlakbij de Puerto del Pico, de bergpas waarover je naar het zuiden kunt gaan. Na een pittige klim staan we op de top en kunnen we voor het eerst vanaf die hoogte over de gebieden aan de zuidkant, diep beneden ons uitkijken. Het uitzicht is spectaculair. Je waant je in een vliegtuig, want je staat er boven de wolken, die vanuit de vallei aan de zuidkant de hoogte in schieten. Kijk je tegelijkertijd naar de vallei aan de noordkant, dan bevindt het dal zich daar ruim een kilometer hoger. En dat heeft zo zijn invloed op de wolken die zich daar vormen en waarvan de basis zich ruim boven ons bevindt. Opnieuw het beeld dus van de drempel, die de Sierra de Gredos in het landschap en voor het klimaat vormt. Omdat het weer opnieuw omslaat, moeten we gauw terug. We zijn net voor de regen bij de auto.
Tegen het einde van de week, als we op de Plataforma de Gredos zelfs een sneeuwbui over ons heen hebben gekregen, dalen we nog een keer af naar het overweldigend groene gebied aan de zuidkant van de Sierra de Gredos. We hebben niet opnieuw geluk. Ook hier regent het op het moment dat we beneden komen. Maar het is wel een regen die de specifieke kenmerken van het gebied alleen maar extra benadrukt. Het terrassenlandschap met de olijfbomen en de dicht met loofbossen begroeide hellingen van de Gredos, waarboven dikke, laaghangende wolken grote druppels water loslaten in een atmosfeer die door de hoge luchtvochtigheid ondanks de vrij lage temperaturen toch drukkend benauwd genoemd mag worden, heeft wel iets weg van de plaatjes die ik vroeger tijdens de aardrijkskundelessen vanuit het tropische Indonesië voorgeschoteld kreeg.
Op de top raken de wolken de rotsen.
Rode Wouw
Als we de Gredos uiteindelijk verlaten, op weg naar Salamanca, laten de bergen zich toch nog even van hun zonnige zijde zien. Evenwijdig aan de Tormes dalen we af richting de Meseta door een prachtige, groene vallei. Even laat, door een van de oude gletsjerdalen, het centrale massief, de Circo de Gredos zich nog zien. Door de vele neerslag van de voorgaande dagen, zijn de toppen ervan weer onder een dikke laag sneeuw verdwenen. Het ziet er schilderachtig uit. Tegen de achtergrond van die in de zon helwitte toppen cirkelt een Rode Wouw, hoog boven het klaterende water van de rivier en de nog rustige bossen op de eerste thermiek van de dag. Het is hier prachtig.
Bron: Meteo Consult.