Supercells op broeierige zondag

Zaterdag kwam warme lucht boven Zuid-Europa in beweging. De warmte trok, geholpen door een lagedrukgebied ten westen van Ierland, met een zuidelijke wind langzaam naar het noorden. Zaterdag kwamen er uitgestrekte wolkenvelden voor, maar met niet al te veel wind en een graad of 21 was het een aardige zomerdag. In Zuid-Limburg werd het al bijna 25 graden. Gisteren werd het op veel plaatsen zomers warm. De Bilt kwam op 26.6 graden uit en met 29.7 graden werd het in Eindhoven bijna een tropische dag. De vochtigheid was behoorlijk hoog en in de warme lucht kwamen net na het middaguur een aantal buien tot ontwikkeling. De buien ontstonden op een trog die liep van Bergen op Zoom naar Leeuwarden. Een aantal van de buien die tot ontwikkeling kwamen, kunnen we als supercells betitelen.


_{Een rolwolk boven de Arnhem. De bui hangt bijna boven de stad. Foto: Dirk Malda}

Supercells
Supercells zijn hele grote buien die zelf min of meer een lagedrukgebiedje vormen en daardoor hun eigen circulatie vormen. Een supercell kan hierdoor om zijn eigen as gaan draaien. In de Verenigde Staten zijn dit de buien die tornado’s opleveren. Voor een supercell moet er sprake van windschering zijn. Hiermee bedoelen we een verschil in windrichting of –kracht tussen verschillende luchtlagen. Vooral de windschering tussen aardoppervlak en 3 km hoogte moet aanzienlijk zijn. Gistermiddag was de wind aan de grond zuidelijk en op 3 km hoogte zuidwest. Terwijl aan de grond zo’n 10 knopen werd gemeten was dat op 3 km hoogte een knoop of 60 (windkracht 12). Samen de enorme hoeveelheden vocht die boven ons land aanwezig waren, leverde dit een aantal zware buien, echte supercells, op.


_{Cumulatief radarbeeld. De buien trokken met een zuidwestelijke bovenstroming van zuidwest naar noordoost. De supercells zijn goed zichtbaar in het cumulatieve radarbeeld, die hebben namelijk een afwijking naar rechts (right movers). De buien boven Zuid-Limburg krijgen boven Duitsland de eigenschap van een supercell omdat ze pas daar een afwijking naar rechts laten zien.}

De eerste bui ontstond op de eerder genoemde trog in de buurt van Bergen op Zoom en Breda. In korte tijd ontstond een fikse bui die lokaal voor ondergelopen straten zorgde. Ook hagel en windstoten werden hierbij waargenomen. De bui trok in een sterke bovenluchtstroming vrij snel naar het rivierengebied. De bui deed ook Wageningen aan. In korte tijd werd het behoorlijk donker en het kwam tot een flinke regen- en onweersbui. Zuid van Wageningen kwam het in ondermeer Ochten en Zetten tot hagelstenen met een diameter van ongeveer 3 cm. Ook verder naar het oosten, richting Arnhem leverde de bui uitzonderlijk grote hagelstenen op. Op de wegen rondom de stad kwam het verkeer tot stilstand door de zware regen en hagel en het daarbij snel teruglopende zicht.


<sub>Tijdens de bui was het bar en boos. Hagel, slagregens en windstoten leverde dit soort plaatjes op. Foto: Martin de Jongh, Rheden.


In Eibergen waren diverse bomen omgewaaid. Foto: Rien van Engelen.</sub>

Aan de voorzijde van de eerste bui kwamen al snel nieuwe buien tot ontwikkeling en ook in Brabant was de situatie gunstig om nieuw buien te vormen. Inmiddels trokken de eerste buien over de Achterhoek, Twente en Overijssel. Ook het zuiden van Drenthe was reeds bereikt. De meest intense bui trok op dat moment over de gemeente Berkelland (samenvoeging van de gemeenten Borculo, Eibergen, Ruurlo en Neede). Volgens diverse media is hier zelfs een windhoos overgetrokken. Of dat ook echt zo is geweest is op dit moment niet duidelijk, maar het kan makkelijk als er een supercell overtrekt. In ieder gevalt traden er zware windstoten op en diverse bomen zijn daardoor omgewaaid. In Ruurlo viel in korte tijd 50mm regen en hagel. De straten stonden hier blank, net als in bijvoorbeeld Arnhem.


_{Wolkentoppen van de buien van gisteren. Boven de gemeente Berkelland kwamen de wolkentoppen tot ongeveer 14 km hoogte!}

Zuid-Limburg
Rond half vier lag er nog een bui boven het Groningse Veendam en ook in de Achterhoek en Twente trokken nog enkele fikse buien over. Een half uur later waren alle buien het land uit, maar boven de Belgische Kempen ontstond al een nieuw bui en ook boven de Ardennen vormde zich buien. Deze trokken over het zuiden van Limburg en vooral aan het begin van de avond leverde dit in de omgeving van Maastricht en Heerlen opnieuw een aantal zware buien op. Boven Duits grondgebied kregen ook deze buien de eigenschappen van een supercell.

Hagel
Bij een supercell komt het regelmatig tot hagel, vaak met een diameter van enkele centimeters. Zondag zijn hagelstenen gevallen met een diameter van 3 tot 5 cm. Uitzonderlijk voor Nederlandse begrippen, maar geen records. Op 6 juni 1996 viel aan de westkant van de Veluwe op diverse plaatsen hagel met een diameter van 7 tot 9 cm! Dit soort uitzonderlijk grote hagelstenen komen tot ontwikkeling bij zeer sterke, verticale luchtbewegingen. Lucht gaat met een snelheid van ongeveer 150 km/u omhoog. Menig hagelsteen is veel te licht en wordt daardoor tijdens zijn val opnieuw meegenomen naar het hogere gedeelte van de wolk. De hagelstenen groeien hierdoor steeds verder, onder andere door samensmelten, en pas als ze echt zwaar genoeg zijn, vallen zijn op het aardoppervlak.


<sub>Het was even zoeken, maar Auke Hoekstra uit Neede moest toch even de sneeuwschep gebruiken om het pad hagelvrij te maken.


Blauwe plekken voor diegene die niet snel genoeg onder een afdakje stonden om te schuilen. Foto: Willem van der Werf.</sub>

Door de hagel ontstond gisteren op diverse plaatsen een compleet winters landschap. De hagel had ook negatieve gevolgen. Door de enorme treksnelheid van de buien moest men terras en tuin snel verlaten. Wie niet snel genoeg onder een afdakje stond of het huis was ingegaan kreeg blauwe plekken van de hagel. Ook waren plaatselijk auto’s beschadigd. In Arnhem stroomde de hagelstenen met het regenwater van de hoger gelegen gebieden en zo ontstonden er rivieren van water en ijs. Nadat het water de grond ingetrokken was, lager en nog flinke stapels (smeltende) hagel.


_{De buien kwamen snel opzetten. In het Sonsbeekpark in Arnhem werd de familie Pasman overvallen door de supercell.}

Koelere lucht
In het westen van het land bleef het, volgens verwachting, droog. De temperatuur kwam hier duidelijk minder hoog. Zo werd het in Vlissingen en Hoek van Holland “maar” 22 graden. De maximumtemperatuur werd hier al gemeten in de ochtenduren. Toen de trog (op dat moment zaten er dus nog geen buien op) eenmaal overgetrokken was, kwam de wind uit het westen en ging het kwik langzaam omlaag. De westelijke wind trok behoorlijk aan en werd ook erg vlagerig. Er kwamen windstoten voor rond 80km/u. De glazen waaiden in ondermeer Gouda van de tuintafel. De dag werd op veel plaatsen afgesloten met prachtige wolkenluchten. Op grote hoogte waren enorme windveren te zien.

_{Bron: Meteo Consult. Met dank aan alle inzenders van foto's en waarnemingen.}

Heb hier vanochtend ook maar eens pad naast ons huis, begaanbaar gemaakt. Het werd blokeerd door enorme tak. Ook zal toen vanochtend fietsten naar me werk kwam ik vele grote takken, tegen. Groene bladjes op fietst pad. Gisteren was ik 2 uur na dat de bui over arnhem getrokken, in centrum. Alles straten groen door de jonge bladjes. Deze maand is zozie best bizar. 31mei/1 juni de zwaarste onweersbui die ik in arnhem heb meegemaakt qua inslagen! 8 keer bij in straal van 1 km. 2 juni ook veel onweer, heel veel flitsen. 3 uur lang non stop. En nu dan enorme zware onweersbui, maar van ander kaliber. Zeeer zware windstoten, hagel en harde regen!
Deze maand is dus top. Heb naast dit ook nog wat kleiner onweersbui-tjes mee gemaakt!!

Hieronder ziet u een fotoverslag van het noodweer in Gelderland.

_{©Diverse bronnen}

KNMI: Noodweer Hasselt 'Downburst'


Het noodweer welke zondagmiddag 22 juni van 14.25 uur tot 14.35 uur over de Hanzestad trok, kan het beste worden getypeerd als een 'downburst'. "Het was een snel trekkend buiencomplex met vooral aan de westkant buien, hagel en zware windstoten. Het KNMI houdt het voorlopig op een downburst", zegt Rob Sluiter, meteoroloog van het Koninklijk Nederlands Meteorologisch Instituut (KNMI).

KNMI-woordvoerder Rob Sluiter slaat de weerkaarten erop na en laat weten dat deze bui zeldzaam en zeer begrensd was.

"De wind was in dit geval oppermachtig. Bomen vol in het blad, en met windstoten van zo'n 80 á 90 km per uur had het noodweer in Hasselt in zeer korte tijd vrijspel. Eigenlijk verdient deze extreme weerssituatie meer veldonderzoek om definitief uitsluitsel te geven. Maar wij houden het op 'downburst', gezien het beeldmateriaal wat vanuit de Hanzestad ons onder ogen kwam".

Een downburst is vergelijkbaar met een windhoos, legt de KNMI- woordvoerder nogmaals uit, echter een windhoos maakt een draaiende beweging. Dit was een wind die van grote hoogte naar beneden valt en dan over het land rolt.

_{Zwartewaterkrant}

Hagelschade fruitteelt 5 miljoen

De hagelbuien die zondag over het oosten en zuiden van ons land trokken zorgden in de fruitteelt voor flinke schade. Deze wordt geraamd op minstens 5 miljoen euro. 60 tot 70 bedrijven zijn getroffen.

Het noodweer van zondag was behoorlijk spectaculair. Hoosbuien zorgden er in een mum van tijd voor dat straten veranderen in riviertjes. Dit leverde indrukwekkende beelden op maar vooral ook een hoop overlast. Wie de auto buiten had laten staan had flink wat uit te deuken. Fruittelers zagen een delen van hun oogst mislukken door toedoen van hagelstenen van soms wel 5 cm doorsnede.

5 miljoen
De Onderlinge Fruittelers Hagelverzekeringsmaatschappij (OFH) schat naar aanleiding van de tot nu toe ontvangen schademeldingen de schade die in de fruitteelt aan de oogst is ontstaan door de hagel van zondag 22 juni 2008 op ten minste € 5.000.000. Niet alleen de vruchten, met name appels en peren, maar in sommige gevallen ook plantopstanden zijn getroffen door het noodweer.

Buien trokken vooral over het oostelijk deel van de Betuwe, Land van Maas en Waal en Zuid-Limburg (Centraal Plateau). Gebieden waar erg veel fruit geteeld wordt.

_{©Weeronline}

Hagelkanon biedt geen soelaas

Hoewel alweer drie dagen geleden is de rook rond de zware hagelbuien, die delen van Gelderland en Twente afgelopen zondag troffen, nog niet helemaal opgetrokken. Alleen al in Gelderland hebben de buien voor miljoenen euro’s aan schade aangericht, niet alleen aan onroerend goed, auto’s en de natuur, maar bij voorbeeld ook in de fruitboomgaarden in de Betuwe, waar grote delen van de oogst in een klap verloren gingen. In de nasleep van de gebeurtenissen van zondag, spelen eigenlijk twee vragen op. Was er wel voldoende voor de naderende buien gewaarschuwd? En kun je hagel voorkomen, bij voorbeeld met hagelkanonnen?

Eerst is er de waarschuwingsvraag. De buien van afgelopen zondag liepen al een dag of 3 a 4 mee in de verwachting. Al langere tijd was duidelijk dat ze zwaar konden worden, met hagel en ook met zware windstoten gepaard konden gaan. Bij buien kun je pas kort tevoren aangeven waar ze precies gaan vallen. Voor die plaatsen waar niets gebeurde, bleef het bij de verwachting, op de plekken waar de buien passeerden werd het werkelijkheid. Het zag er ernstig uit. De buien van zondag ontstonden in een razend tempo en trokken met een snelheid van rond 70 kilometer per uur. Voor veel mensen was er nauwelijks tijd om zich erop voor te bereiden. De buien kwamen eigenlijk als in een overval. Het ene moment zat je nog rustig in de tuin, bijna meteen daarna kwam de hagel.


_{Extreme hagel, afgelopen zondag in Arnhem. Foto: Jaimie Ratering.}

De tweede vraag is of je er wat tegen kunt doen? Omdat hagelbuien in de zomer onherstelbare schade kunnen aanrichten aan gewassen, fruitbomen en wijnranken wordt al heel lang gezocht naar methoden om zware hagel tegen te gaan. Eeuwen geleden al beschoten landbouwers de wolken. Eerst met pijl en boog, tegenwoordig met raketten. Voorstanders van dit geschiet geloven dat op deze manier de hagelstenen in de bui, binnen een afstand van 400 meter van de explosie, vernietigd kunnen worden. Experimenten in een laboratorium in 1967 hebben aangetoond dat die afstand in werkelijkheid niet meer dan 10 meter is. Om op deze manier enig effect te bewerkstelligen in een stapelwolk met hagel, zouden tienduizend raketten nodig zijn. Dat zijn er erg veel.


_{Een hagelsteen tussen het blad dat in Oosterbeek tijdens de bui van de bomen is gerukt. Foto: Rhode Erbrink.}

Hagelkanon
In Nederland is de strijd tegen hagel sinds enkele jaren actueel. In 2004 kochten boeren in Zeeland op advies van collega's in België een hagelkanon, dat met regelmatige schokgolven de hagel in een bui probeert te breken. Later kwamen er meerdere, onder meer in Krabbendijke, Borssele en Sint Kruis. Ook in Limburg dachten landbouwers over de aanschaf ervan na. Ze kosten enkel tienduizenden euro’s per stuk en werken volgens de fabrikant uitstekend. Iemand die deze mening niet deelt, is meteoroloog Jon Wieringa, vroeger verbonden als hoogleraar aan de vakgroep meteorologie van de Wageningse universiteit. In een artikel, dat enkele jaren geleden in het vakblad Meteorologica van de Nederlandse Vereniging van Beroeps Meteorologen (NVBM) verscheen, veegt hij de vloer aan met het idee dat hagelkanonnen schade als gevolg van hagel kunnen verminderen. Hij doet dat met overtuigend bewijs uit allerlei onderzoeken in de hand.


_{In Zeeland zijn de afgelopen jaren hagelkanonnen in gebruik geweest, zoals deze op de foto. Foto: gemeente Borssele.}

Het eerste hagelkanon, dat de Zeeuwse fruittelers kochten, is in 1896 ontwikkeld door een Oostenrijker, Stiger. Toen het ding destijds in gebruik was genomen, had de maker geluk, zo betoogt Wieringa. Het hagelde twee jaar niet in de vallei waar het kanon stond opgesteld. Klimatologisch is zoiets natuurlijk helemaal niet onwaarschijnlijk, maar voor veel landbouwers was het in die tijd voldoende bewijs. Het kanon werd in productie genomen en iedereen wilde het hebben.


_{Al eeuwenlang wordt gezocht naar methoden om hagel te bestrijden. Op dit plaatje een markt van hagelkanonnen, tijdens het 3e Internationale Congres over Hagelschieten in Lyon (1901).}

Geen bewijs
Rond 1900 stonden er in Oostenrijk en in het noorden van Italië maarliefst 10.000 van zulke hagelkanonnen! Het was tijd voor een test. In de eerste jaren van de 20ste eeuw kwam dat officiële experiment er, uitgevoerd door de Italiaanse Academie van Wetenschappen. In twee regio's werd de helft van het onderzochte gebied 'beschermd' met hagelkanonnen, de andere bleef 'onbeschermd'. Na drie jaar concludeerde de Academie dat er geen effect was geweest. De met hagelkanonnen beschermde gebieden hadden net zoveel hagelschade opgelopen als hun niet beschermde evenknieën. Gevolg van deze uitslag was dat duizenden kanonnen op de schroothoop belandden.


_{Zware hagel, afgelopen zondag in Ochten. Foto: Jasper Willemstein.}

Gek genoeg kwam het kanon in Frankrijk in 1972 opnieuw in productie. Weer werd er een onderzoek aan gewijd, ditmaal door Franse onderzoekers. Opnieuw waren de uitkomsten volstrekt negatief. Ze stelden het hagelkanon horizontaal op en hingen hagelstenen voor de trechter, tot op 100 meter afstand. Op geen enkele afstand bleek de schokgolf uit het kanon enig effect op de hagelstenen te hebben. In 1982 was het weer de beurt aan Italië om de kanonnen te proberen, wederom zonder aantoonbaar resultaat. In 2001 kwam de Wereld Meteorologische Organisatie (WMO) met een officieel standpunt inzake het met schokgolven proberen te bestrijden van schade door hagel: 'In recente jaren is opnieuw hagel bestreden met luidruchtige kanonnen. Er is geen wetenschappelijke onderbouwing, noch een geloofwaardige hypothese die zulke experimenten zou ondersteunen.' In Zeeland en in Limburg, de enige twee plaatsen in Nederland waar hagelkanonnen in gebruik zijn of waren, is inmiddels de rem gezet op de toepassing van deze technologie, in afwachting van nader onderzoek met betrekking tot nut en effectiviteit van de luidruchtige kanonnen.


_{Ook de planten hadden het zwaar, evenals de fruitbomen in de Betuwe, die we niet op de foto hebben. Foto: R. Kroeze.}

Andere methoden
Zijn er dan andere manieren om hagel te bestrijden? In onder meer Rusland en Frankrijk zijn proeven gedaan met het 'inzaaien' van zilverjodide-ijskernen in die delen van de stapelwolken waar de hagel wordt geproduceerd. Als van een hagelbui natuurlijk sprake is. Hiervoor werd in Rusland precisieartillerie ingezet, die de zilverjodidekernen op de juiste plaats in de wolk bracht. Een toename van de concentratie aan ijskernen in de wolk zorgt ervoor dat zich meer hagelstenen vormen. Bij een gelijkblijvende hoeveelheid water in de wolk worden die stenen dan een stuk kleiner en ongevaarlijker. Volgens de Russen kunnen ze de hoeveelheid schade als gevolg van hagel op deze manier tot wel circa 50 procent terugbrengen. Vergelijkbare experimenten op andere plaatsen brachten niet meer dan ongeveer 20 procent aan verbetering of zelfs niets.

In Frankrijk werd geen artillerie gebruikt om de zilverjodidekernen in de wolken te brengen, maar een netwerk aan boeren. Ze staken branders aan op het moment dat een onweersfront nog 4 uur van hen verwijderd was. De zilverjodidekernen, die als bijproduct van die branders in de atmosfeer kwamen, moesten door stijgstromen voorafgaande aan de buien op de juiste hoogte in de atmosfeer terechtkomen. En zo in de buienwolk. Ook hier werd een vermindering van de hagelval van 20 procent gemeld, als gemiddelde over een aantal jaren. Die uitkomst is echter omstreden omdat geen vergelijking is gemaakt met een vergelijkbaar 'niet beschermd' gebied. Voor zowel de Russische als de Franse methode geldt verder dat de kosten hoog zijn. En de effecten te klein om ze op een economisch rendabele manier in te kunnen zetten.


_{Hagel in Oosterbeek, vlakbij Arnhem. De hagelstenen nemen ook bloemen mee. Foto; Rhode Erbrink.}

Waarschuwen
Hebben de hagelkanonnen in Zeeland volgens Wieringa dus geen effect, verstandiger zou het volgens hem zijn om verder onderzoek te doen naar de manier waarop hagel in de atmosfeer ontstaat om zo beter voor het optreden van hagel te kunnen waarschuwen. Daarna zouden we ons aan de omstandigheden aan kunnen passen, bij voorbeeld door die gewassen die niet tegen hagel kunnen door het spannen van netten erboven min of meer te beschermen. 'Menselijk geweld werkt in het geheel niet tegen hagel', zegt Wieringa. 'Beïnvloeding van hagelvormingsprocessen door inzaaiing is onzeker in resultaat'.

_{Bron: Jon Wieringa, Meteo Consult}