Ontstaat er een tropische storm boven de Middellandse Zee?
16.10.07 11:12

Het orkanenseizoen op de Atlantische oceaan lijkt dit jaar tamelijk rustig afgesloten te worden. Hij begon heftig, met twee orkanen die na elkaar met kracht ‘vijf’ (de zwaarste klasse) het land wisten te bereiken. Daarna is het aan het orkanenfront in dit deel van de wereld rustig gebleven. Vorige week stierf ‘depressie 15’ een schone dood, nog voor hij zo krachtig werd dat hij überhaupt een naam zou krijgen (wat gebeurt zodra hij de status van ‘tropische storm’ krijgt; de maximale gemiddelde windkracht gedurende één minuut moet dan tenminste 8 Bft bedragen).

Gelukkig voor de kustbewoners in (sub)tropische streken moet er nogal wat gebeuren, alvorens een groep onweersbuien tot een cycloon weet uit te groeien. De belangrijkste motor die de energie levert, is latente warmte, die op zijn beurt zijn kiem vindt in het warme zeewater, dat tenminste een temperatuur van 27 graden moet hebben, hoe hoger hoe beter. Maar dat is slechts één van de eisen. Tropische orkanen kunnen alleen goed tot ontwikkeling komen, als de atmosfeer verder relatief ‘rustig’ is. Dat lijkt vreemd, omdat een krachtige orkaan soms wel eens zélf windsnelheden oplevert van ruim boven de 200 km/uur, dan is de atmosfeer niet bepaald in rust. Dat windveld wordt dan echter door de cycloon zélf opgewekt. Bedoeld wordt meer de achtergrondstroming, waarin de cycloon zich onder andere verplaatst. Is die achtergrondstroming niet regelmatig, maar treedt er een zogenaamde windschering op, dan kan een cycloon zich niet goed ontwikkelen of zal een volwassen orkaan zijn kracht kunnen verliezen. Dat gebeurt sowieso zodra de storm aan land gaat, hij wordt dan van zijn energiebron – het warme zeewater – beroofd.
Een interessante vraag is of er boven de Middellandse Zee, waarvan in de zomer het water ook zeer sterk opwarmt, de omstandigheden gunstig kunnen zijn voor de vorming van een tropische orkaan. Het antwoord op die vraag is in principe “ja”, maar er is een belangrijke beperkende factor. Zowel de zeewatertemperatuur als de atmosferische omstandigheden kunnen er gunstig zijn voor de vorming van een tropische storm, maar één factor is en blijft altijd ongunstig. In vergelijk met de Atlantische oceaan is de Middellandse zee betrekkelijk klein en een ontwikkelende tropische depressie heeft nu eenmaal tijd en vooral de ruimte nodig om zich te ontwikkelen. In de Middellandse Zee heeft een eenmaal gevormde depressie maar weinig ruimte om te manoeuvreren, aan alle kanten liggen fikse landmassa’s klaar om de babystorm een doodsteek toe te dienen. Toch is er wel eens een storm boven de Middellandse Zee tot ontwikkeling gekomen die tropische kenmerken vertoonde, kompleet met ‘oog’ en windsnelheden nabij de kern tot 10 Bft aan toe! Uiteraard worden deze kleine systemen maar moeilijk herkend door de diverse atmosferische modellen. Als ze nog niet zijn gevormd, zullen de modellen niet spontaan een ‘cycloon’ in dat gebied laten ontstaan.

Het was dan ook zeer verrassend om te zien dat de 12 uur run van het ECMWF van dinsdagmiddag tóch een dergelijke ontwikkeling berekende, die aanstaande vrijdag en zaterdag zijn beslag zou moeten krijgen. Volgens deze berekening ontwikkelt zich vrijdag in het zeegebied ten oosten van Tunesië een kleine depressie, die naar het noordoosten koerst en daarbij zeer snel uitdiept. Om vrijdagmiddag 12 UTC is de druk in de kern al uitgediept naar 995 hPa, een half etmaal later bedraagt deze 983 hPa en is de kern ten westen van Kreta aangekomen (zie afbeelding). Weer twaalf uren later is de kern boven de Egeïsche Zee terecht gekomen, net iets ten noordoosten van Athene. De luchtdruk in de kern is dan tot bijna 970 hPa gedaald en kunnen we van een echte ‘synoptische bom’ spreken. Het opvallende daarbij is dat de depressie tot op grote hoogte gevuld is met warme lucht en niet echt fronten bij zich heeft, zoals een ‘normale’ depressie in ons deel van de wereld. Wat dat betreft zou men het systeem met recht een ‘tropische storm’ mogen noemen.

Want stormen doet het! Rondom het centrum van de depressie werden gemiddelde windsnelheden van 9 tot 11 Bft berekend (de rode windvaantjes, zie afbeelding), met windstoten van orkaankracht. En daarbij werden ook enorme neerslaghoeveelheden berekend, wat ook goed past bij tropische systemen. In een noordnoordoost – zuidzuidwest lopende strook iets ten oosten van Athene langs de over het oostelijke deel van de Peloponnesos werd er honderd tot tweehonderd mm berekend, over één etmaal!

Een dergelijk noodweer zou goed overeenkomen met de passage van een tropische orkaan van de eerste categorie, maar de kans dat het er daar zo heftig aan toe zal gaan, is echter klein. Het was maar de berekening van één model, en ook betrof het nog een verwachting voor vijf dagen vooruit. De run die daarna binnenkwam, schetste deze ontwikkeling niet meer, al liet deze berekening natuurlijk nog wel genoeg ruimte voor ruw weer in dat gebied, met de passage van een actieve trog in de hogere luchtlagen. Toch doen ook de modellen die daarna binnenkwamen voldoende pogingen om ergens in dat gebied ‘iets’ te laten ontstaan gedurende het komende weekeinde. De nieuwste 0 uur run van het ECMWF van afgelopen nacht, laat eerst een vrij actieve depressie naar de Griekse wateren trekken, maar deze bij lange na niet zo actief zijn als de berekeningen van 36 uur daarvoor, maar dezelfde run laat nu ruim een dag later, in de nacht van zondag op maandag dus, een nieuw lagedrukgebied fel ontwikkelen, die dan met een kerndruk van 995 hPa boven de Tyrrheense Zee komt te liggen. Rondom deze depressie worden maximale gemiddelde windsnelheden van net 9 Bft berekend. Geen orkaan dus, maar wel een weerbeeld waarbij de toerist met zijn zeilboot maar beter even in de haven kan blijven liggen.

Hoe de ontwikkelingen in de Italiaanse en Griekse wateren ook zullen uitpakken, het zal in die streken dit weekeinde geen fraai nazomerweer zijn. Het is in ieder geval interessant om te zien hoe de modellen pogingen doen om tropisch aandoende systemen boven het nog warme water van de Middellandse Zee te laten ontstaan. Mocht het rondom komend weekeinde inderdaad daar tot een dergelijke ontwikkeling komen, dan zullen wij u daarvan uiteraard op de hoogte houden.


Figuur 1:
De ontwikkelende depressie, volgens de 12u run van het ECMWF van dinsdagmiddag.

Figuur 2:
Een half etmaal later is de depressie flink uitgediept, terwijl hij naar het noordoosten is getrokken.

Figuur 3:
Weer 12 uren later, is de kern iets ten westen van Kreta aanbeland en inmiddels uitgegroeid tot een stormdepressie.

Figuur 4:
Op zaterdagmiddag 12 UTC zou het laag, volgens dezelfde run zijn uitgediept tot 970 hPa en bijna orkaanwinden veroorzaken boven de Egeïsche Zee...

Figuur 5:
... Wat aan de rode windvaantjes op deze afbeelding is te zien.

Figuur 6:
De hoeveelheid regen die het systeem in één etmaal laat vallen, is niet mals. Rode lijntjes: meer dan 5 mm. Donkerrode lijntjes, meer dan 30 mm; isohyeten om de 10 mm. In een hele strook wordt 100 tot 200 mm berekend.

Figuur 7:
Volgens de nieuwste run van het ECMWF van de afgelopen nacht, wordt de Griekse depressie veel minder fel, maar belandt er een dik etmaal later wél een nieuw, vergelijkbaar exemplaar bij Italie.

_{Bronnen:  Meteo Consult}