Het record

In het zuidoosten van IJsland staat een weerstation. Aan de zuidoostzijde van dit weerstation vinden we de kust, richting het oosten vinden we Breiðárlón en Jökulsárlón. Het station staat aan de voet van IJslands hoogste berg, die aan de westzijde boven het weerstation uittorent. Jökulsárlón is een bekende toeristenattractie, waar toeristen de ijsbergen en kleinere ijsbrokken kunnen bewonderen die van de gletsjers afbreken.


Zicht op Breiðárlón met in de verte het massief van het hoogste punt van IJsland. Eigen foto.

Op de avond van 13 november lag de temperatuur slechts op 6 graden, niets van de thermometer wees erop dat de temperatuur 15 uur later ruim 17 graden zou stijgen. In de nacht naar 14 november steeg de temperatuur geleidelijk, maar rond 6:00 stijgt de temperatuur ineens pijlsnel. De zon komt pas om 9:45 op (slechts 6-7 uur daglicht), dus het moet nog donker geweest zijn. Waardoor steeg de temperatuur ineens zo snel?

Om 06:00 is het circa 19 graden, en in de uren daarna blijft de temperatuur nog iets stijgen, rond 12:00 wordt het uiteindelijk warmer dan 23,2 graden en is het vorige record uit 1999 verbroken! De maximumtemperatuur werd gisteren uiteindelijk 23,8 graden.

Hoe kon deze ijzige plaats, nota bene in midden november (!), zo warm worden?

Ten tijde van dat temperatuurrecord stond er een harde wind met windstoten van 100 km/u. De lucht voelde droog, de luchtvochtigheid was slechts 45% (erg laag voor IJslandse begrippen). Dit zijn allemaal hints naar de oorzaak van dit temperatuurrecord.

Tegelijk met de stijging van temperatuur nam de wind gisteren fors in kracht toe. De wind kwam uit het westzuidwesten. Ook daalde de luchtvochtigheid van 70 naar 45%. Dit zijn aanwijzingen dat er een fors föhneffect aanwezig was.

Oorzaak 1: föhnwind
De hoogste berg van IJsland (hieronder als driehoek op de kaart) staat precies ten westzuidwesten van het weerstation (ster op kaart). De wind moest dus eerst van zeeniveau naar 2110 meter stijgen, om aan de andere kant weer te dalen. De daalzijde noemen we ook wel de lijzijde, daar lossen wolken op en wordt de lucht droger en warmer.

Föhn zorgt wel vaker voor plotse temperatuurstijgingen in IJsland. Zo was het 12 november aan de noordkust ook al 22,9 graden door het föhneffect.



Diepe zuidstroming
De blokkade die bij ons dagenlang voor inversie en hogedruk zorgde, zorgt op de Atlantische oceaan voor een diepe zuidelijke stroming, waarmee er extreem warme lucht naar IJsland gevoerd werd. Op 1,5 km hoogte (850 hPa) lag de temperatuur al op bijna 10 graden.

Klimaatverandering
Door klimaatverandering wordt het in IJsland bij föhn niet circa 16 - 21 graden, maar verschuift dit net naar 18 - 23 graden. Hierdoor wordt wat eerst een zeer warme föhn was ineens een recordbrekende föhn.

Uit analyse blijkt ook dat de lucht op 1,5 km hoogte (850 hPa) sinds 1979 nooit eerder zo warm was (en we hebben reden om aan te nemen dat het het de hoogste temperatuur ooit was).