Weer een hittegolf: Slecht nieuws voor de kokkels in de Waddenzee

Margriet van Asch, Wageningen Marine Research

In de uitzonderlijk warme zomer van vorig jaar gingen kokkels in Zeeland en de Waddenzee massaal dood doordat ze bij laag water letterlijk lagen te bakken in de zon. Dit jaar gebeurt dat opnieuw: op sommige plekken is 90 procent van de schelpdieren dood. NU.nl sprak een onderzoeker die uitlegt hoe dit komt en wat de gevolgen zijn. Herhaling van zomerhitte kan voor verzwakte kokkels opnieuw een dreun betekenen.

Nederland beleeft momenteel de tweede officiële hittegolf van deze zomer - en eigenlijk de derde, want naast de officiële landelijke hittegolven van juli en augustus was het ook in juni meerdere dagen ruim boven de 30 graden, zij het dat de reeks toen doorbroken werd door koelere dagen tussendoor. Uitzonderlijke statistieken, legt Weerplaza uit: twee hittegolven in één zomer beleefde Nederland tot nog toe alleen in 1941, 2006 en 2018.

Na de nieuwe hitterecords van dit jaar zouden we het bijna vergeten, maar ook de vorige zomer was voor Nederland extreem, met langdurig zeer hoge temperaturen en daarnaast recorddroogte.

"In 2018 was er in totaal gedurende 23 dagen sprake van een hittegolf. We hebben toen onderzocht hoeveel kokkels als gevolg van de hitte zijn gestorven", vertelt schelpdieronderzoeker Karin Troost van Wageningen Marine Research.

Die zomer was vooral een klap voor de kokkelstand in Zeeland: "In de Oosterschelde zagen we toen een sterfte van 90 procent onder de jonge kokkels en zelfs 96 procent onder de oudere kokkels." In de Waddenzee was de kokkelsterfte toen minder extreem, maar ook daar bezweek twee op de drie volwassen kokkels aan de gevolgen van de hitte.

Vanaf 32 graden gaan kokkels in hoog tempo dood

"Kokkels zijn koudbloedig. Dat betekent dat bij warmere temperaturen de vertering omhoog gaat, waardoor ze ook meer zuurstof nodig hebben, wat in warm water vaak niet meer voldoende aanwezig is. Ook treedt door de hitte weefselschade op: op een gegeven moment kunnen de dieren geen water meer filteren en krijgen ze te weinig voedsel binnen. Door dit alles raken ze snel verzwakt."

Dat begint al bij temperaturen boven 23 graden. Vanaf 32 graden gaan kokkels in hoog tempo dood. Daarbij ontstaat een kettingreactie die van specifieke omstandigheden afhankelijk is. "Afgelopen voorjaar zagen we dat de in 2018 geboren kokkels in sommige gebieden heel dicht op elkaar lagen, waardoor ze elkaar gaan beconcurreren om ruimte en voedsel. In deze gebieden lijkt de sterfte begonnen te zijn."

"Door de hoge temperaturen gaan dode kokkels ter plaatse snel rotten, waardoor zuurstofloosheid ontstaat en er nog meer kokkels sterven. Een kokkel die verzwakt is, valt al snel ten prooi aan parasieten, die vaak het laatste zetje geven. Dus de ene zomer is de andere niet, en ieder jaar speelt er een andere combinatie van factoren."

In Waddenzee sterft nieuwe generatie kokkels massaal

Ook dit jaar is volgens Troost weer sprake van massale kokkelsterfte als gevolg van de zomerhitte, nu vooral in de Waddenzee. "We hebben dit jaar geen officiële metingen, maar schattingen, van onder anderen handmatige kokkelvissers, lopen uiteen van 50 tot 95 procent sterfte. De hittegolf van eind juli duurde relatief kort, maar het is nog veel heter geworden dan in 2018."

De gevolgen voor de lange termijn zijn nog onbekend. Bijvoorbeeld eidereenden en scholeksters eten de kokkels en zijn er voor een belangrijk deel van afhankelijk. "Tot nu toe zagen we dat het kokkelbestand ongeveer om de zeven jaar vernieuwde door een omvangrijke aanwas, waarbij er in één keer veel kokkels bijkwamen. Dit zagen we ook in de zomer van 2018, waardoor er ondanks de grote zomersterfte toch ook vernieuwing van de populatie was."

"Maar deze zomer zien we dat die nieuwe generatie in de Waddenzee massaal doodgaat, terwijl ze zich waarschijnlijk nog niet voortgeplant hebben. Mogelijk moeten we nu een aantal jaren wachten voordat er een nieuwe grote aanwas is."

De onderzoeker verwacht dat de hoeveelheid kokkels zal afnemen wanneer dergelijke grote sterftes zich om de één of twee jaar zullen herhalen, tenzij het dier zich weet aan te passen aan hogere temperaturen.

Droogvallende zandplaten en felle zon

En de huidige hittegolf? "Als de temperaturen op de wadplaten weer waarden hebben bereikt van 32 graden of hoger, is de kans op verdere sterfte groot, zeker omdat de nu nog levende kokkels verzwakt zullen zijn", zegt Troost. En dat kan ook gebeuren op dagen dat die temperatuur in De Bilt niet bereikt wordt, legt het KNMI uit in een speciaal bericht over zomers waddenweer - als laagwater en felle zon samenvallen.

Op droogvallende zandplaten kan de temperatuur dan fors hoger uitvallen dan in de officiële weerhutten, die de schaduwtemperatuur meten. En dat is vooral aan het einde van de zomer, als ook het zeewater flink is opgewarmd.

Bron: nu.nl