De huidige droogte nader bekeken

Naar verwachting zal het de komende dagen warm tot heet zijn, vooral in de zuidelijke helft van het land. Zo is juni als geheel op weg om één van de warmste junimaanden te worden sinds het begin van de metingen, waarbij het zelfs nog mogelijk is dat juni 2017 de allerwarmste wordt uit de meetreeks. Opvallend is echter ook de droogte, de komende dagen zal er niet of nauwelijks een druppel regen vallen in ons land. Daar gaan we vandaag nader naar kijken.

Het neerslagtekort

Bij dit verhaal staan diverse grafieken die door het KNMI worden samengesteld. In deze grafieken wordt door middel van een zwarte lijn het actuele verloop van het neerslagtekort (in mm) weergegeven, op basis van de opgetreden neerslag, minus de hoeveelheid verdamping, zoals opgetreden op dertien, verspreid over het land gelegen weerstations. Zodra de verdamping de neerslag overtreft, is er sprake van een neerslagtekort. Deze wordt bepaald gedurende het hele groeiseizoen, dat loopt van 1 april tot en met 30 september. 
In deze grafiek geeft de blauwe lijn het verloop aan die in de helft van alle jaren wordt overschreden, de zogenaamde mediaan. De groene lijn geeft het verloop aan dat in 5% van alle jaren wordt overschreden (gemiddeld één van iedere 20 jaar verloopt dus droger) en tenslotte geeft de rode lijn het verloop aan gedurende het droogste jaar uit de reeks, 1976. Dat betekent dus niet dat 1976 gedurende het gehele groeiseizoen de droogste was (die fout wordt dikwijls gemaakt), al geldt dat natuurlijk wel voor het laatste deel van de grafiek.

Neerslagtekort betekent niet meteen droogte

Wanneer is er sprake van droogte? Die vraag is niet gemakkelijk te beantwoorden. Zeker ons land is erop gebouwd dat water zo snel mogelijk kan worden afgevoerd. Zodra het in het voorjaar en de (vroege) zomer droog is, zal de verdamping meteen voor een ‘neerslagtekort’ zorgen, ook als de grondwaterspiegel hoog staat en de grond verzadigd is van vocht, we zeggen dan dat de grond op zijn ‘veldcapaciteit’ is. Bij aanhoudende droogte zal de toplaag van de grond als eerste gaan uitdrogen, en geleidelijk zet die droogte zich ook naar de diepere lagen voort. 
Heel belangrijk is ook met wat voor grondsoort we te maken hebben en of die grond begroeid is, of niet. Bij een kale zandvlakte zal het droogteverloop bij vergelijkbare weersomstandigheden een ander beeld laten zien dan een weiland, een graanveld of een bos. Het is zelfs zo dat een bosperceel met volwassen loofbomen, bij voldoende beschikbaar vocht, op een zonnige zomerdag ongeveer evenveel water verdampt als de oppervlakte van een meer! De maximale verdamping kan op zo’n dag wel 6 mm bedragen. 
Zodra er geen regen meer valt, zal die verdamping afnemen. Vocht dat niet beschikbaar is, zal ook niet kunnen verdampen. Planten nemen ook maatregelen om bij toenemende droogte, hun verdamping te beperken. Uiteraard kan dat maar tot op zekere hoogte. Zodra de bodem het beruchte ‘verwelkingspunt’ bereikt, kunnen de wortels van de planten het nog beschikbare vocht niet meer uit de grond zuigen. Vergelijk het maar met een spons, waarbij je voelt dat die nog ietwat vochtig is, maar hoe hard je ook knijpt, je krijgt er geen druppel meer uit… dan is Leiden in last!

2017: droog voorseizoen

Tot en met gisteren, is het neerslagtekort opgelopen tot 127 mm (zie grafiek) en daarmee zitten we royaal bij de helft de van droogste jaren. Aan de berekening van het ECMWF is te zien dat we de komende dagen geen hemelwater hoeven te verwachten, pas vanaf het aankomende weekend zou daar verandering in kunnen komen, al is dat nog niet zeker. In de grafiek is dat door middel van een stippellijn voor de komende 15 dagen weergegeven, waarbij het grijze gebied aangeeft waartussen deze verwachting zich waarschijnlijk begeeft. Volgens de natste van deze berekeningen zitten we over twee weken op ongeveer hetzelfde peil als nu, maar volgens de droogste helft komen we op of zelfs boven de lijn te zitten die gemiddeld maar eens in de twintig jaar wordt overschreden. Geen wonder dat er nu al uitgebreid wordt gesproeid, dat men alert is voor natuurbranden en dat er wellicht binnenkort de eerste beperkingen aangaande beregening worden afgekondigd.

Droogte in het voorjaar komt vaker voor

Ook aan het verloop van de mediaan is te zien dat het normaal is dat er in ons land een neerslagtekort optreedt, dat oploopt tot rond 110 mm in de loop van augustus. Op de site van het KNMI is trouwens vanaf 2001 het verloop van het neerslagtekort van ieder jaar te bewonderen. Met inbegrip van dit jaar, zijn dat dus 17 jaren. 
Daarbij is een opvallend beeld te zien. Uiteraard beginnen alle vier de lijnen op 1 april bij ‘nul’, en blijven ze in april dicht bij elkaar, dus eigenlijk is er pas in de loop van mei, echt iets zinnigs over het verloop te zeggen. We zien bijvoorbeeld dat het dit jaar steeds droog was, maar dat we tot half mei nog wel vrij dicht bij de mediaan bleven. Pas daarna werd het droger. Juist toen we zowel de groene, als zelfs de rode lijn even passeerden, volgde die natte vrijdag, nu anderhalve week geleden, die enige verlichting gaf. Maar inmiddels is dat dat al overduidelijk verleden tijd.
Naar al die grafieken kijkend, en concentrerend op de maanden mei en juni, dan is het zeer opvallend dat in zes van deze jaren ( 35%) de groene 5% lijn werd aangetikt of overschreden. Deze eeuw is het dus veel vaker voorgekomen in vergelijk met het langjarige gemiddelde dat het voorjaar en de vroege zomer (zeer) droog verliep. Of dit toeval is, of dat er sprake is van een nieuwe trend, zal de toekomst moeten uitwijzen.

Compensatie op komst?

Gelukkig is het niet zo dat daarmee de kans sterk is toegenomen dat we een zomerseizoen krijgen a la 1976. Het droogste jaar dat we deze eeuw hebben gehad, was 2003 (zie grafiek). Na een erg droge april, volgde toen juist een natte mei en volgde de droogte pas daarna, met het hoogtepunt in augustus. Uiteindelijk bleven we met een totaal neerslagtekort van 228 mm nog ruim onder de 5% droogste jaren, waarvan de grens op ongeveer 280 mm tekort ligt.
Dat het ook anders kan, leerde 2012. Gedurende het hele groeiseizoen werden we toen rijkelijk bedeeld door hemelwater, zoals de grafiek laat zien. Het seizoen werd afgetikt op een schamel neerslagtekort van slechts 14 mm. 
In maar liefst zes van de afgelopen 16 jaar, ook ruim 1/3 dus, zagen we een beeld dat ongeveer verliep zoals in 2015 (zie grafiek). Tot diep in de zomer was het droog of zelfs erg droog, waarna de hemelsluizen na de derde juliweek wagenwijd werden geopend. Daardoor werd het groeiseizoen beëindigd met een tekort van 60 mm. Dat we daarbij in de helft van de natste jaren waren beland, was voor dat jaar de waarheid, maar dus ook een halve leugen. 
Het meest extreme jaar wat dat betreft was 2011 (zie grafiek). Tot in juni was het kurkdroog en zaten we wekenlang zelfs boven de rode lijn van 1976. Daarna volgde er enige verlichting, maar bleef het neerslagtekort nog een maand lang groot. Pas na de eerste juliweek werden de bordjes drastisch verhangen en werd het kletsnat, daardoor er halverwege september zelfs helemaal niet meer sprake was van een neerslagtekort!
Hoe het dit jaar zal gaan, is uiteraard onduidelijk. Zeker is dat het deze week warm tot zeer warm blijft, vooral in de zuidelijke helft van het land. Het is mogelijk dat daar zelfs een lokale hittegolf kan worden gehaald. Het noorden is veel koeler, maar de storingen die de koelere lucht brengen, zijn grotendeels van ´glas´ en zullen dus geen, of hooguit een paar druppels regen brengen. Pas in het weekend lijkt het meer onweersachtig te worden en dan zou er een flinke bui kunnen vallen. Maar zoals zo vaak, zullen die buien dan niet overal vallen en zullen er gebieden zijn waar nauwelijks enige neerslag valt.  Voor de land en tuinbouw in het algemeen, en de natuur in het bijzonder, is het maar te hopen dat er inderdaad vrij spoedig regen gaat vallen. Al zal de gemiddelde strandganger er anders over denken, in het spreekwoord ´regen is een zegen´, zit toch veel waarheid, vooral als die regen vrij gelijkmatig valt. Wat dat betreft zou een dag zoals vrijdag een week terug, met urenlang matige regen, ideaal zijn. De boel frist dan lekker op en als daarna de zon weer doorbreekt, is ook de vakantievierder weer tevreden. We wachten af…

Via weer.nl