De koudste dag van de 21e eeuw

Tot dusver heeft de winter van 2014 nog niets gepresteerd. Wordt het de meest vorstarme winter sinds het begin van de metingen? Hoewel de huidige winter dus stijf op de laatste plaats staat van alle winters sinds 1706, is die kans, medio half januari, natuurlijk nog erg klein. Er is immers nog genoeg ‘wintertijd’ over. In deze zachte tijden gaan we terug naar de koudste dag van de 21e eeuw, die we tot dusver hebben meegemaakt.

De aanloop
Om maar meteen met de deur in huis te vallen, die koudste dag viel minder dan twee jaar geleden, namelijk op 4 februari 2012. Alles viel toen precies op zijn plaats, om een extreem koude dag te krijgen.

De winter van 2012, het is hier al eerder gememoreerd, was een vreemde. Net als deze winter verliep hij aanvankelijk vrijwel vorstloos. Tot en met 15 januari bleef het Hellmanngetal, net als deze winter op 0,0 staan, destijds gevolgd door een minimale bijdrage op 16 en de 17 januari, totaal goed voor 1,3 punten. Daarna bleven de winterliefhebbers opnieuw ‘droog’ staan, maar eind januari werden de bordjes drastisch verhangen.


^{De weerkaart van 27 januari 2012, om 1 uur. Bron, net als de andere weerkaarten, Wetterzentrale.be.}

De weerkaart hierboven van 27 januari 2012, wijkt niet eens zoveel af van de weerkaart die we vandaag zien. De luchtdruk is hoog boven Noord-Scandinavië en Rusland, maar de koude vrieslucht die ten zuiden hiervan naar het westen uitstroomt, weet niet tot onze omgeving door te dringen. Een  hinderlijke depressie ten noordwesten van ons boven Schotland, houdt de wind bij ons in de zuidhoek. Verschillen zien we ook. Mede geholpen door een depressie boven Turkije, krijgen de gebieden vlak ten noorden van de Zwarte Zee en de noordelijke Balkan, met oostelijke winden te maken met aanvoer van veel koudere lucht dan vandaag in die streken het geval is.

De dag daarna vult de depressie boven Schotland op terwijl hij nog langzaam oostwaarts beweegt. Op 29 januari heeft het winterse hogedrukgebied opeens een uitloper gekregen tot over de Britse eilanden, gaat de wind bij ons de noordoosthoek opzoeken en stroomt de koude lucht binnen. Werd het in De Bilt op 28 januari nog bijna 7 graden, de volgende dag lag de temperatuur al rond het vriespunt en de Louwmaand werd destijds met twee ijsdagen besloten.


^{De weerkaart van 2 februari 2012, om 1 uur.}

Strategische sneeuw
Qua winterweer is er in ons landje vaak een kwestie van ‘net niet’; ‘niet helemaal’, of ‘helemaal niet’,  maar begin februari 2012 viel alles dus op zijn plaats. De weerkaart van 2 februari hierboven is er een om van te likkenbaarden, als je een winterliefhebber bent. De ligging van het hogedrukgebied is dusdanig geworden, dat de koude lucht vanuit het oosten rechtstreeks naar ons land wordt gevoerd. De temperaturen daalden dan ook verder. Als we De Bilt opnieuw als referentie nemen, dan zien we dat de maximumtemperaturen op 1, 2 en 3 februari respectievelijk -1,3; -3,5 en -5,1 graden waren, met matige vorst in de nachten.


^{Op vrijdag 3 februari 2012 sneeuwde het langdurig op veel plaatsen, zoals hier in Bennekom. Foto: Tom van der Spek.}

Er ontbrak echter nog iets om échte diepvriestemperaturen te krijgen, namelijk een flinke laag verse sneeuw, gevolgd door een heldere en rustige nacht. Maar de natuur had een kleine verrassing voor ons in petto. Een kleine storing trok vrijdag 3 februari, als een luis in de pels, vanaf de Noordzee over ons land. Hij bracht geen dooi, maar wel sneeuw, goed voor een laagje van enkele centimeters, tot meer dan vijf centimeter aan toe.

Heel strategisch hield het aan het begin van de avond op met sneeuwen en klaarde het breed op. Alle puzzelstukjes vielen goed.


^{De uitzonderlijke minimumtemperaturen van 4 februari 2012, de tot dusver koudste dag van deze eeuw.}

Legendarisch koud
Zaterdagochtend ontwaakte het land onder een strakblauwe hemel en met bijna onwaarschijnlijk lage temperaturen. Zoals hieronder is te zien, was het vrijwel overal tot zeer strenge vorst gekomen, alleen lokaal aan zee vroor het ‘slechts’ streng. Op maar liefst zeven officiële meetposten was het kwik onder -20 graden gekomen, waarbij Marknesse en Lelystad met -22,8 en -22,9 graden de koudste plaatsen waren.


^{Het temperatuurverloop op het weerstation van de Wageningen Universiteit, buiten Wageningen op 3 en 4 februari 2012. Ook hier is het diepvries met een minimumtemperatuur van -20,8 graden.}

Ondanks de uitbundige zonneschijn van die dag, bleef het fors vriezen en zo werden ook zeer lage gemiddelde etmaaltemperaturen gemeten, in De Bilt bijvoorbeeld van -12,1 graden. Ook hier spande Lelystad de kroon. Het maximum bleef daar steken op -9,0 graden en de etmaalgemiddelde temperatuur kwam daar uit op… -16,6 graden!

Dat is royaal de laagste temperatuur van deze eeuw. We moeten terug naar de winter van 1956 om nóg lagere temperaturen te vinden. Op 16 februari 1956 werd in Eelde een gemiddelde etmaaltemperatuur van -17,2 graden berekend, met een minimum- en maximum van respectievelijk -22,9 graden en -11,2 graden. Op dezelfde dag werd in Uithuizermeeden -26,8 graden gemeten, het absolute record voor februari.


^{Het temperatuurverloop in Lelystad, gedurende de koudegolf van februari 2012, die in menige strenge winter van weleer, niet zou misstaan. Bron: weergegeven.nl/KNMI.}

De winter bleef twee jaar geleden na deze steenkoude dag nog ruim een week stevig in het zadel zitten. Er werd serieus gepraat over een Elfstedentocht, maar het ijs bleef op delen van de route te dun, mede omdat het diepe water onvoldoende was afgekoeld vanwege de ‘warme’ voorgeschiedenis. Half februari konden de schaatsen opnieuw worden opgeborgen, want op 13 februari begon het te dooien en de winter keerde daarna niet meer terug.


^{Na die berenkoude dag, was er nog ruim een week sprake van ijspret in ons land. Foto: Jannes Wiersema.}

Hebben we hiermee al de koudste dag van de 21e eeuw meegemaakt? ‘Ja’, misschien, maar we hebben nog 86 en een halve winter voor de boeg om die vraag toch met ‘nee’ te beantwoorden…

^{Bronnen: Meteo Consult, KNMI, eigen archief, Wetterzentrale.de, weergegevens.nl., KNMI, NCEP.}