De vuurtornado van Canberra

Het is nog maar net lente in Australië, maar de winter is er bijzonder droog verlopen en in de in het zuidoosten gelegen deelstaat New South Wales slaan de bosbranden alweer toe. Er woeden er een stuk of twaalf die niet onder controle te krijgen zijn. Deels lijken ze te zijn veroorzaakt door hoogspanningsmasten onder druk van de sterke wind in het gebied knakten en de kabels die op de grond terechtkwamen. De vonken, die daarbij vrijkwamen, veroorzaakten de brand.


_{Canberra, de hoofdstad van Australie, ligt in het zudoosten, in een gebied waar ook nu weer bosbranden woeden.}

Het was dit jaar op 18 januari precies 10 jaar geleden dat de in hetzelfde gebied gelegen hoofdstad van Australië, Canberra door een ongekende vuurstorm werd getroffen die vijfhonderd huizen met de grond gelijkmaakte en aan 4 mensen het leven kostte. Het schadebeeld na afloop van die storm was zo opmerkelijk, dat deskundigen het aan de hand van de vlammen en de wind alleen niet konden verklaren. Er bleek een heuse vuurtornado door de stad te zijn geraasd!

Droog onweer
In de aanloop naar de gebeurtenissen van toen, was het erg droog in Australië. Het was hartje zomer toen zich in de beboste gebieden ten westen van Canberra een onweersbui vormde, die vooral met bliksems gepaard ging en nauwelijks regen bracht. Dit zogenoemde droge onweer stichtte, een beetje willekeurig over het gebied verdeeld, tientallen kleinere bosbranden. Hoewel het voor de brandweer daarna een hels karwei was om al die branden weer onder controle te krijgen, zag het beeld er voor de bewoonde gebieden niet meteen slecht uit. De dreiging viel nog mee.


_{De voortornado, rechts van het midden, die door Canberra trok, op 18 januari 2003.}

Dat veranderde toen bijna 10 dagen later, een sterke, droge en hete westenwind opstak. Terwijl de temperaturen in het gebied tot een graad of 37 opliepen kwamen de branden in beweging, sloten zich aaneen tot een veel grotere vuurzee dan die waarvan eerst sprake was, en naderden de stad Canberra. Ging dat eerst nog redelijk overzichtelijk, toen het vuurfront een paar bergruggen tegenkwam met daarachter uitgestrekte, dichtbeboste valleien, werden ineens een paar reuzensprongen genomen. Voordat de brandweer en de bevolking zich het goed en wel beseften, stonden de vlammen voor de poorten van Canberra en raasden door de stad.


_{Het pad door de stad, afgelegd door de tornado.}

Enorme windschade
Letterlijk. In de baan van het vuur, dat Canberra in hoog tempo doorkliefde, gingen niet alleen veel huizen verloren, maar werd ook enorme windschade aangericht. Schade die heel sterk leek op schade zoals tornado’s die achterlaten. In een bos bij voorbeeld waren in de baan van de storm alle bomen tegen de grond geslagen en wel op zo’n manier dat je heel duidelijk de wervelende bewegingen van de wind van dat moment erin terug kon vinden. In de stad, in de baan van de tornado, was de schade enorm. Sommige auto’s waren van hun parkeerplek opgetild en weer op een andere plek op de grond teruggekomen. Het schadespoor had een breedte van 500 meter. En let wel: dit was geen gewone tornado, maar een tornado gevuld met alles verschroeiend vuur.


_{Hier een analyse op een foto van het pad van de vuurtornado (FT) door Canberra.}

Onderzoek
De grote vraag achteraf was natuurlijk of er echt van een tornado sprake was geweest en hoe die tijdens het vuur had kunnen ontstaan? Een groep van deskundigen zette zich aan het onderzoek. Het verloop van de brand die tot de tornado leidde, werd nauwkeurig in beeld gebracht. Er kwamen bijzondere getuigenverslagen binnen, met foto’s en filmpjes waarop de tornado daadwerkelijk te zien was op het moment dat hij samen met vuurfront over een heuvel op de stad af raasde. Het zijn indrukwekkende beelden, in het filmpje bij dit verhaal zelf te bekijken. De moeite waard!


_{Een bos, getroffen door de vuurtornado.}

Schadespoor
Al snel vielen tijdens het onderzoek een paar dingen op. Zo kon een schadespoor met een lengte van ongeveer 25 kilometer (af en toe onderbroken) worden gereconstrueerd, horend bij de tornado.  Een ander deel van het onderzoek richtte zich op de plaats, waar de tornado klaarblijkelijk was ontstaan. Het ging om een bosrijke vallei, tussen twee bergruggen in; een enorm gebied dat binnen 20 minuten totaal in vlammen opging. Niemand begreep hoe dat zo snel kon gaan. Ooggetuigen in het gebied die het vanuit vliegtuig allemaal volgden, hadden moeten vluchten of hun leven ervan afhing, zo snel vatte het gebied vlam. En dat terwijl het om de lijzijde van een bergrug ging, waar de vlammen aan de andere kant van de berg naderden. Normaal werd zo’n plek zelfs als vluchtweg gezien.

De branden, aan de andere kant van de berg, brengen met hun warmte daar namelijk een geweldige thermiekstroom op gang, die heel veel lucht heel snel naar de hogere delen van de atmosfeer brengt. Aan de nog niet brandende kant van de berg komt dan een compenserende wind op gang, precies tegengesteld aan die op de vuurkant, tegen de oprukkende vlammen in waaiend. Op die manier, zo was het idee, zou het vuur niet verder kunnen komen, of in elk geval worden vertraagd.


_{Het schadebeeld, in de stad, na passage van de tornado.}

Nieuwe branden
Wat later duidelijk werd, was dat de wind aan de grond op die niet brandende helling maar de helft van het verhaal was. Op iets grotere hoogte in de atmosfeer waaide de wind wel bij de vlammen vandaan, om ergens op de bodem van de vallei weer aan de grond te komen, samen met de bijbehorende hitte en vonken die daar meteen nieuwe branden stichtten. Wie het nog niet begrijpt, ziet in het filmpje een duidelijke uitleg met bijbehorende plaatjes. De nieuwe vlammen werden aan de grond door de wind de niet brandende helling mee op genomen. Er ontstond een nieuw vuurfront tegen de helling op, op weg naar het vuur aan de andere kant van de berg. En in het dal gingen de vlammen ook onverdroten verder, op weg naar Canberra. Zo stond de boel zomaar in brand en werd een reuzensprong voorwaarts gemaakt die het oprukken van het vuur sterk versnelde.


_{De geweldige supercell, ontstaan als gevolg van de branden in het gebied, op een foto die van enige afstand is genomen.}

Energie van atoombom
En er was nog iets. Want, door het hoge tempo waarin de nieuwe vallei vlam vatte, en omdat op de plek waar de twee vuurfronten elkaar ontmoetten de vlammen extra fel en hoog werden, kwamen enorme hoeveelheden warmte vrij. In totaal meer dan bij de ontploffing van de atoombom op Hiroshima, aan het einde van de Tweede Wereldoorlog, zo is later berekend. Daar kon de atmosfeer niet tegen. In hoog tempo ontstond een grote onweersbui, een supercell. Van afstand werden foto’s genomen van de enorme wolk die erbij hoorde. Ook die zijn erg indrukwekkend en hebben wel iets weg van de foto’s die na de ontploffing van de atoombommen in Japan zijn gemaakt. Aan de flank van die supercell vormde zich de tornado, die met vuur en al door Canberra raasde.

En zo kreeg een stad, die eigenlijk nauwelijks de tijd had om zich op een naderende brand te kunnen voorbereiden, dus van het ene op het andere moment te maken met een noodsituatie die maar heel zelden voorkomt. En die, door de analyse achteraf, onze kennis van het weer, maar vooral van de combinatie van bosbranden en het weer, een enorme zwieper vooruit heeft gegeven.



_{Bron: Meteo Consult}