Waterhozen, windhozen, tornado’s, stofhozen...

Waterhozen, windhozen, tornado’s, stofhozen…. Allerlei rondtollende weerfenomenen die soms abusievelijk door elkaar gehaald worden. Na de recente verhalen op deze plek over de Portugese tornado en de Australische waterhoos wellicht een goed moment om een en ander eens goed op een rij te zetten.


_{Stofhoos Bennekom, Tom van der Spek.}

Voordat we verder gaan met de verschillen, eerst maar even een overeenkomst. Een belangrijke en voor sommigen wellicht verwarrende overeenkomst, die we overigens zo dadelijk weer zullen ontwarren. Alle bovenstaande fenomenen vallen namelijk onder de noemer ‘windhozen’. Het gaat zonder uitzondering om lokaal voorkomende stijgende en draaiende luchtstromen. Dat is wat ze allemaal bindt. Dan nu op naar de verschillen. Het onderscheid bestaat uit de ontstaanswijze en als gevolg daarvan ook de intensiteit van deze lokale wervelwinden. Laten we het rustig opbouwen en beginnen met relatief zwakste der windhozen: stofhozen.


_{Stofhoos Wernhout, Corina Magielse.}

Stofhozen
Stofhozen vormen zich boven land in de onderste tientallen meters van de atmosfeer. Wanneer de zon hoog staat en de ondergrond droog is, warmt het aardoppervlak zeer snel op. Warme luchtbellen stijgen rap op vanaf de grond. Als er weinig wind staat, kan de kolom met stijgende lucht die hierdoor ontstaat, om haar eigen as gaan draaien (de weg van de minste weerstand). Stofhozen zijn niet heel sterk en brengen zelden schade van betekenis toe al zijn er zeker voorbeelden bekend van door de lucht vliegende partytenten en tuinstoelen. Ook hebben ze een korte levensduur, alleen in de meer extreme gevallen houden ze het enkele minuten vol.


_{Waterhoos tussen Texel en de Afsluitdijk, S. Folkertsma.}

Waterhozen en ‘gewone’ windhozen
Waterhozen kunnen een plaag zijn voor watersporters. Voor zeilers is het zaak uit de buurt van dit fenomeen te blijven, omdat hun boot gemakkelijk kan omslaan. Waterhozen kunnen ontstaan wanneer in de onderste kilometers van de atmosfeer koude lucht over relatief warm zeewater uitstroomt. Warme en daarmee relatief lichte luchtbellen van boven het water vormen een snelstijgende luchtkolom die zich door de koude lucht een weg omhoog baant. Ook hier geldt dat de zoektocht van de natuur naar de weg met de minste weerstand ervoor zorgt dat de luchtkolom de neiging krijgt om haar eigen as te gaan draaien: een waterhoos kan ontstaan. Dit fenomeen speelt in de onderste honderden meters van de atmosfeer en hoeft niet per se gekoppeld te zijn aan een bui, wel vaak aan een wolk. Ook boven land is ditzelfde proces mogelijk, we spreken dan van een ‘hoos’ een ‘gewone’ windhoos. Obstakels op het aardoppervlak (bomen, huizen, heuvels, duinen) zorgen echter gemakkelijk voor een verstoring van de rotatie. Dat is een van de redenen, waarom dit type hozen boven land maar weinig voorkomt.


_{Waterhoos bij Lelystad, N.A. van Beem.}

Tornado’s
Tornado’s vormen het zwaarste type windhoos. De windsnelheden bij deze wervelwind kunnen oplopen tot vele honderden kilometers per uur. Objecten worden in de stijgende luchtstroom meegezogen om soms wel tientallen kilometers verderop weer uit de lucht te vallen. Dit levensgevaarlijke type windhoos is in Nederland gelukkig zeldzaam, al komen ze elk jaar wel een paar keer voor. Doorgaans zijn ze daarbij niet zo sterk als in de VS. Er zijn echter van de vorige eeuw ook enkele voorbeelden van zware tornado’s in de zuidoostelijke helft van het land, waarbij een flink aantal dodelijke slachtoffers te betreuren was.

 
_{Tornado uit 1967, bij rotonde Deil.                                                                      Schade tornado 1925, Borculo.}
De reden achter de heftigheid van dit type windhoos is dat de voorradige energie veel groter is dan bij de voorgaande types. Een tornado ontstaat uit een zware onweersbui (vaak een kolos van meer dan 12 kilometer hoogte) die als geheel om haar eigen as draait. De energie wordt gevormd door grootschalige onstabiliteit die niet alleen in de onderste meters, maar tot vele kilometers hoogte in de atmosfeer voorkomt, en ook door veel wind hogerop in de atmosfeer.

_{Bron: MeteoConsult}