IJsheiligen doen naam eer aan...

Vandaag is de naamdag van de eerste IJsheilige: Sint Mamertus. Morgen, 12 mei, hebben we Sint Pancratius, donderdag 13 mei Sint Servatius en vrijdag 14 mei Sint Bonifacius. De IJsheiligen danken hun naam aan het optreden van nachtvorst, na die periode zou dat volgens de volksweerkunde voorbij moeten zijn: "Het kan vriezen in de mei, tot de IJsheiligen zijn voorbij". Maar dat is niet helemaal waar, want ook in juni nog kan het vooral vlak boven de grond soms nog vriezen.

Heldere nachten, koude nachten
Dit jaar doen de IJsheiligen hun naam eer aan, want de kans op nachtvorst blijft voorlopig vrij groot. En daar kunnen de eenjarige plantjes zoals de geranium niet tegen. Wel is het zo dat de nachten brede en langdurige opklaringen te zien moeten geven, want anders is er te weinig uistraling om een scherpe afkoeling tot nachtvorst te kunnen bewerkstelligen. En juist die langdurige opklaringen zijn de komende paar dagen niet in de meerderheid, zo is de verwachting. Het blijft hoe dan ook te koud voor de tijd van het jaar.


_{IJs aan het gras in Roodeschool. Foto van vanochtend gemaakt door Jannes Wiersema.}

Vanochtend vroeg werd dankzij de opklaringen op Enschede Airport Twente een minimumtemperatuur van -0,4 graden afgelezen en in het Achterhoekse Hupsel, in Gelderland, -0,2 graden. Vlak boven de grond was het nog kouder met achtereenvolgens -5 en -4 graden. En ook op een aantal andere locaties, waaronder het Groningse Roodeschool, werd ijs aan het gras gesignaleerd. Gisternacht vroor het op nog iets meer plekken, Vierhouten en Vaassen, op de Veluwe, vorst op de normale waarnemingshoogte van 1,5 meter: achtereenvolgens -1,7 graden en -0,9 graden. En op diverse plekken in het land kwam het tot vorst aan de grond. Zo noteerde Schiphol -2 graden.

IJsheiligenzomer
Dat het lang niet ieder jaar precies met de IJsheiligen tot nachtvorst komt, bewijzen wel de afgelopen jaren. Alleen vorig jaar was er op 12 mei zeer plaatselijk nachtvorst en wel op vliegbasis Eelde, waar de temperatuur aan het gras tot -4 graden daalde, maar in 2008 was het zacht in die periode. En ook in 2007 brachten de IJsheiligen geen vorst mee. En er kan soms worden gesproken van een 'IJsheiligenzomer'. Het voorjaar staat immers bekend om zijn grote temperatuurwisselingen, en dus soms ook korte perioden van hoge temperaturen. Geregeld is dat ook in de periode van de IJsheiligen. De IJsheiligenzomer duurt meestal maar kort, maar dan kan het al behoorlijk warm worden. Zo werd het in Eindhoven op 12 mei 1998 maar liefst 32,5 graden.


_{IJs op het platte dak in Winterswijk. Foto: Willy Bonnink.}

Soms ook in juni nachtvorst
De laatste datum waarop de temperatuur in De Bilt op de normale waarnemingshoogte (anderhalve meter hoogte) onder nul kwam - na het winterseizoen - is 28 mei (1961) toen de temperatuur tot -0,2 graden daalde. Tot ver in de tweede decade van juni kan het in de korte nachten nog afkoelen tot een paar graden boven nul met daarbij al dan niet plaatselijke nachtvorst, zoals ook vorig jaar op 17 juni. Toen werd het op Enschede Airport Twente op tien centimeter -1 graad. Begin juni is voor dit weerstation zo'n beetje de laatste mogelijkheid voor lichte vorst op de normale waarnemingshoogte: zo vroor het daar op 2 juni 1975 in de vroege ochtend zelfs 0,6 graden.

Het begrip IJsheiligen is waarschijnlijk één van de oudste en bekendste begrippen uit de volksweerkunde: al rond 1000 werd melding gemaakt van de koude heren. In de meeste landen telt men vaak maar drie IJsheiligen. In sommige landen wordt Mamertus niet meegeteld, in andere landen hoort Bonifacius er niet bij. De laatste is niet de bekende Bonifatius, maar een Romeins burger, die in 307 de marteldood stierf tijdens de christenvervolgingen onder keizer Diocletianus. Sommige landen, waaronder Duitsland, Hongarije en Zwitserland, rekenden ook 15 mei nog tot de IJsheiligen. Dit was “koude Sofie”. Dat dateert uit de elfde eeuw, toen Sophie beschermelinge van de vorst was. In het Alpengebied werden indertijd op die dagen vuren ontstoken ter bescherming tegen de vorst.


_{Bron: Meteo Consult}