Lichtflits uit kosmische middeleeuwen
Lichtflits uit kosmische middeleeuwen
Astronomen, onder wie de Amsterdamse hoogleraar Ralph Wijers, rapporteren morgen in twee Nature-papers over de ontdekking van het verste astronomische object ooit: gammaflits GRB 090423. GRB 090423 werd op 23 april 2009 gedetecteerd door NASA’s Swift-satelliet en binnen een aantal minuten konden enkele van de grootste telescopen op aarde de snel in helderheid afnemende nagloeier lokaliseren. De nagloeier was alleen zichtbaar in het infrarood, wat aangeeft dat de gammaflits van heel ver kwam. De beide teams hebben een roodverschuiving gemeten van 8,2: de gammaflits vond plaats toen het heelal nog maar 5% van zijn huidige leeftijd had. De vorige recordhouder als verste object was een sterrenstelsel op roodverschuiving 6,96.
De nagloeier van GRB 090423 (rode stip in het midden). De afbeelding is gemaakt op basis van opnames van Gemini-South en ESO’s VLT (credit: A. J. Levan).
Gammaflitsen zijn de helderste en meest gewelddadige explosies in het heelal. Het zijn korte uitbarstingen van gammastraling, waarvan er gemiddeld een per dag afgaat. De ontploffende, zeer zware sterren geven in een halve minuut meer licht af dan de zon in zijn hele leven. De ontdekking van GRB 090423 toont aan dat dit soort zware sterren al was gevormd toen het heelal pas 630 miljoen jaar oud was.
Voor astronomen opent de ontdekking van de recordgammaflits een nieuw onderzoeksvenster binnen de kosmologie: de kosmische ‘Dark Ages’. Deze periode eindigde zo’n 800 à 900 miljoen jaar na de oerknal. Vóór de ‘Dark Ages’ hadden elektronen en waterstof- en heliumkernen elkaar net geneutraliseerd. Het licht van de eerste generatie sterren zorgde ervoor dat de elektronen weer los kwamen van de kernen. De samenstelling van het heelal ging zo over van vrijwel alleen neutraal waterstof tot vrijwel alleen geïoniseerd waterstof. Die overgang wordt de reïonisatie van het heelal genoemd. De astronomen hopen met de waarneming van gammaflitsen uit deze vroege periode meer te weten te komen over het reïonisatieproces dat heeft geleid tot het ontstaan van het intergalactisch medium zoals we dat nu zien.
©Astronomie.nl
Astronomen, onder wie de Amsterdamse hoogleraar Ralph Wijers, rapporteren morgen in twee Nature-papers over de ontdekking van het verste astronomische object ooit: gammaflits GRB 090423. GRB 090423 werd op 23 april 2009 gedetecteerd door NASA’s Swift-satelliet en binnen een aantal minuten konden enkele van de grootste telescopen op aarde de snel in helderheid afnemende nagloeier lokaliseren. De nagloeier was alleen zichtbaar in het infrarood, wat aangeeft dat de gammaflits van heel ver kwam. De beide teams hebben een roodverschuiving gemeten van 8,2: de gammaflits vond plaats toen het heelal nog maar 5% van zijn huidige leeftijd had. De vorige recordhouder als verste object was een sterrenstelsel op roodverschuiving 6,96.
De nagloeier van GRB 090423 (rode stip in het midden). De afbeelding is gemaakt op basis van opnames van Gemini-South en ESO’s VLT (credit: A. J. Levan).
Gammaflitsen zijn de helderste en meest gewelddadige explosies in het heelal. Het zijn korte uitbarstingen van gammastraling, waarvan er gemiddeld een per dag afgaat. De ontploffende, zeer zware sterren geven in een halve minuut meer licht af dan de zon in zijn hele leven. De ontdekking van GRB 090423 toont aan dat dit soort zware sterren al was gevormd toen het heelal pas 630 miljoen jaar oud was.
Voor astronomen opent de ontdekking van de recordgammaflits een nieuw onderzoeksvenster binnen de kosmologie: de kosmische ‘Dark Ages’. Deze periode eindigde zo’n 800 à 900 miljoen jaar na de oerknal. Vóór de ‘Dark Ages’ hadden elektronen en waterstof- en heliumkernen elkaar net geneutraliseerd. Het licht van de eerste generatie sterren zorgde ervoor dat de elektronen weer los kwamen van de kernen. De samenstelling van het heelal ging zo over van vrijwel alleen neutraal waterstof tot vrijwel alleen geïoniseerd waterstof. Die overgang wordt de reïonisatie van het heelal genoemd. De astronomen hopen met de waarneming van gammaflitsen uit deze vroege periode meer te weten te komen over het reïonisatieproces dat heeft geleid tot het ontstaan van het intergalactisch medium zoals we dat nu zien.
©Astronomie.nl
