Luchtspiegelingen

Recent schreven we op deze site over een effect van een fors oplopende temperatuur direct aan het aardoppervlak. Het resultaat kan zijn dat boven bijvoorbeeld een asfaltweg de lucht lijkt te trillen. We gaan er vandaag wat verder op in, met name op de spiegelingen die hierbij optreden.

Het effect heeft te maken met grote temperatuurs- en drukverschillen. Op de foto hiernaast is één van de bekendste beelden zichtbaar die daarbij kunnen ontstaan. Een schijnbaar trillende lucht boven een autoweg, met daarbij een spiegeling van de koplampen ‘onder’ de auto zelf.


_{Op de warme zomerdag waarop deze foto is gemaakt, waren de koplampen van de auto 'onder' het wegdek gespiegeld te zien. Van de twee hoofdgroepen spiegelingen die er zijn, is dit in ons land de vaakst voorkomende luchtspiegeling: de benedenwaartse luchtspiegeling. Foto: Karin Broekhuijsen.}

Benedenwaartse luchtspiegeling
Op de foto hierboven is er een groot verschil in temperatuur van de lucht direct boven het hete asfalt, en de lagere luchttemperatuur op pak ‘m beet 1 meter hoogte. De lichtstralen die door het ‘hete’ gedeelte worden naar boven toe afgebogen. Dit effect wordt ook wel ‘benedenwaartse luchtspiegeling’ genoemd, omdat je de spiegeling waarneemt ‘onder’ de werkelijke horizon.

Bovenwaartse luchtspiegeling, een fata morgana
Andersom is ook mogelijk. Je ziet dan iets ‘boven’ de horizon dat in feite helemaal zich niet boven de horizon maar ‘op’ of ‘achter’ de horizon bevindt. In dat geval zijn de atmosferische omstandigheden zodanig (de temperatuur neemt sterk toe met de hoogte) dat lichtstralen naar beneden worden afgebogen. We spreken dan van een ‘bovenwaartste luchtspiegeling’.


_{Hier is in feite sprake van hetzelfde verschijnsel, al is het stukken minder duidelijk te zien. Het zinderende effect dat bij luchtspiegelingen optreedt is wel goed waar te nemen. Foto: Karin Broekhuijsen.}

Het bekendste voorbeeld hiervan is nog wel een ‘fata morgana’ in de woestijn. Men ziet een oase aan of boven de horizon die daar in feite nog ver achter ligt. Een oase die normaal gesproken in het geheel waargenomen zou kunnen worden omdat simpelweg de kromming van het aardoppervlak ‘in de weg zit’.

In Nederland komen ‘bovenwaartse luchtspiegelingen’ minder vaak voor. Soms zijn ze echter toch te zien. Dit gebeurt vooral sporadisch in de wintermaanden. Favoriet zijn momenten waarop na een strenge vorstperiode de dooi invalt (de bovenlucht is daarbij veel warmer dan het aardoppervlak).


_{De atmosferische omstandigheden in Nederland zijn er op het moment totaal niet naar om luchtspiegelingen te laten ontstaan. Geen koplampen beneden de horizon op deze weg bij Kerkrade, maar een dikke laag hagel. Foto: Jo Grzelak.}

Zinderen
Het zinderende, trillende effect wordt daarbij veroorzaakt doordat de atmosfeer altijd in beweging is. Direct boven het asfalt bijvoorbeeld door het opstijgen van warme luchtbellen en het daartussen ter compensatie juist afzakken van minder warme lucht. Daardoor neemt de temperatuur in de verschillende luchtlagen continu afwisselend toe en af – al is het maar een klein beetje - en worden de lichtstralen ook steeds net weer iets anders afgebogen.

_{Bronnen: Meteo Consult}