De vergeten winter van december ’33
De vergeten winter van december ’33
De 200 kilometer lange schaatstocht is bijna altijd in de maanden januari of februari verreden. In 1933 was dat echter anders. Een stevige vorstperiode zorgde ervoor dat er een dikke ijsvloer tot ontwikkeling kwam waardoor men in Friesland de steden van de Elfstedentocht per schaats kon aandoen. In dit verhaal kijken we terug op deze koude decembermaand en we bekijken ook waarom het zo vroeg in het seizoen al tot de Tocht der tochten kwam. Ook werpen we op het eind nog even een blik op de lange termijn, want de komende dagen lijkt het toch serieus kouder te worden.
De deelnemers van de enige Elfstedentocht in december om half zes op de Boxumerdam.
Oostenwinden en hogedruk
Al in november 1933 kwam de wind regelmatig uit een oostelijke richting, maar het echte werk begon op de eerste decemberdagen. Boven Scandinavië kwam een krachtig hogedrukgebied tot ontwikkeling en met een aantrekkende oostenwind kwam droge en koude lucht naar het westen van Europa. In Nederland was het zonnig, maar koud. Toen na een paar dagen de wind sterk afnam kon het flink afkoelen. Op uitgebreide schaal kwam het tot strenge vorst.
Op de eerste decemberdag ligt er al een krachtig hogedrukgebied boven Scandinavië. Koude lucht is daardoor onderweg naar ons land.
Op 5 december ligt de kern van het hogedrukgebied tussen IJsland en Schotland. Doordat er nog altijd een uitloper naar Centraal-Europa aanwezig is, is het nog altijd koud. Het is zelfs nog wat kouder dan op de eerste decemberdagen omdat er nauwelijks wind staat.
Na een drietal koude nachten trok het hogedrukgebied richting IJsland, maar het systeem verdween absoluut niet van de weerkaart. Zo nu en dan trok het weer terug naar Scandinavië of er kwam een nieuwe kern ten noorden van ons land tot ontwikkeling. Zo nu en dan draaide de wind naar het noorden of westen zodat het vooral in de kustprovincies een paar graden dooide. In het binnenland bleef de temperatuur rond het vriespunt schommelen en vroor het in de nacht nog licht of matig. Rond het midden van de maand stak bij een verder kraakhelder weerbeeld opnieuw een schrale oostenwind op. Het meetpunt nabij Den Helder gaf zelfs op 13 december een oosterstorm door terwijl het overdag niet warmer werd dan 0 graden. Voor het gevoel leek het echter alsof het streng vroor. In de nacht die volgde nam de wind af en op veel plaatsen werd de laagste temperatuur van de gehele vorstperiode gemeten. De Bilt kwam op -13.1 graden uit. Winterswijk kon -14.9 graden noteren en zeer strenge vorst werd opgetekend te ’s Heerenberg met -15.1 graden.
Op 9 december is het hogedrukgebied weer terug boven het zuiden van Scandinavië. De wind is overtuigend oost en daardoor is het opnieuw behoorlijk koud.
Extreem vroege Elfstedentocht
Op 16 december werd in Friesland onder ideale omstandigheden de Elfstedentocht verreden. De zon brak goed door, er stond weinig wind en nadat het ’s morgen matig vroor kwam het kwik in de middag rond het vriespunt uit. Ondanks de economische crisis en een zesdaagse werkweek nam het aantal deelnemers flink toe. Veel schaatsrijders namen de moeite om toch de schaatsen onder te binden. Ook de komst van de Afsluitduik die in 1932 voltooid was, heeft ervoor gezorgd dat veel rijders uit het westen van Nederland makkelijker naar Friesland konden reizen.
16 december 1993: Een Azorenhogedrukgebied heeft nog altijd verbinding met een hoog boven Rusland. De wind is wel sterk afgenomen waardoor de Elfstedentocht van 1933 onder ideale omstandigheden wordt verreden.
Tot de dag van vandaag is er nog nooit een Elfstedentocht geweest in december en ook dit jaar komt het er niet van, ondanks dalende temperaturen vanaf kerst. Dat we in december al massaal konden schaatsen had te maken met het karakter van de vorstperiode. Het was een mooi voorbeeld van droge vorst. De zon scheen tijdens de vorstperiode uitbundig en tijdens de nachtelijke opklaringen, wanneer de wind niet al te sterk was, kwam het regelmatig tot strenge vorst. In De Bilt kwam het tot 7 nachten waarbij het kwik in de thermometerbuis onder -10 uitkwam. Overdag had de zon nauwelijks invloed op de temperatuur en ook niet op de ijsvloer. De zon staat in december niet alleen lager boven de horizon, ook de dagperiode is korter, zeker in vergelijking tot februari. Verder was de aangevoerde lucht bijzonder droog. Op sommige dagen zakte de luchtvochtigheid tot onder 50% en ook al mocht het dan dooien, dan had die dooi geen invloed op de ijsvloer. Indien er regelmatig sneeuw gevallen was, dan hadden we in december 1933 waarschijnlijk geen Elfstedentocht verreden en waren de tochten van 2 januari 1909 en die van 4 januari 1997 veruit de vroegste ooit.
Het hogedrukgebied ligt op 23 december nog altijd in de buurt van ons land. Ten noorden van de kern komt echter met een westenwind vochtige lucht het land binnen. Het is grijs met nevel, mist en laaghangende bewolking. De temperatuur komt 's nachts nog wel af en toe onder nul uit.
Na de Kerst (weerkaart van 27 december) worden kerstdepressies belangrijker en uiteindelijk komt er in januari en februari geen hogedrukgebied meer tot ontwikkeling boven het noorden van Europa. December was dan ook duidelijk de koudste maand in de winter 1933-1934.
Na 16 december sloop de winter geleidelijk het land uit. Het ging wel erg langzaam. Op 17 december vroor het in Winterswijk nog zeer streng en ook De Bilt kon nog net een keer strenge vorst noteren. De dagen erna volgde er een kwakkelsituatie met soms nog wat vorst in de nacht en verder meer bewolking waaruit ook wat (winterse) neerslag viel. Tijdens Kerst kwam het lokaal tot ijzel.
Voor aanvang van de Elfstedentocht van zaterdag 16 december 1933 krijgen deelnemers aanwijzigingen over de af te leggen route.
Vorst op komst!
Terug naar het heden. De laatste weken was het al behoorlijk spannend voor wat betreft winterweer. Een eerste winterse periode die voor dit weekend in de kaarten stond, heeft het niet gehaald want met een graad of 10 is het dit weekend absoluut geen winter. Maar inmiddels is het wel heel duidelijk wat er rond de kerstdagen gaat gebeuren. Een hogedrukgebied boven Scandinavië komt tot ontwikkeling en zorgt ervoor dat de wind in de oosthoek terechtkomt. De temperaturen dalen in de nacht naar vrijdag tot een paar graden onder nul en daarna volgen een aantal dagen waarbij de temperatuur ook overdag niet of nauwelijks boven nul komt. Met een aantrekkende oostenwind duurt het wel even voordat er een dikke ijsvloer ligt op de vaarten en plassen, maar de eerste marathon op natuurijs lijkt, op basis van de huidige weerkaarten, dit jaar nog wel haalbaar.
©Meteo-Consult
De 200 kilometer lange schaatstocht is bijna altijd in de maanden januari of februari verreden. In 1933 was dat echter anders. Een stevige vorstperiode zorgde ervoor dat er een dikke ijsvloer tot ontwikkeling kwam waardoor men in Friesland de steden van de Elfstedentocht per schaats kon aandoen. In dit verhaal kijken we terug op deze koude decembermaand en we bekijken ook waarom het zo vroeg in het seizoen al tot de Tocht der tochten kwam. Ook werpen we op het eind nog even een blik op de lange termijn, want de komende dagen lijkt het toch serieus kouder te worden.
De deelnemers van de enige Elfstedentocht in december om half zes op de Boxumerdam.
Oostenwinden en hogedruk
Al in november 1933 kwam de wind regelmatig uit een oostelijke richting, maar het echte werk begon op de eerste decemberdagen. Boven Scandinavië kwam een krachtig hogedrukgebied tot ontwikkeling en met een aantrekkende oostenwind kwam droge en koude lucht naar het westen van Europa. In Nederland was het zonnig, maar koud. Toen na een paar dagen de wind sterk afnam kon het flink afkoelen. Op uitgebreide schaal kwam het tot strenge vorst.
Op de eerste decemberdag ligt er al een krachtig hogedrukgebied boven Scandinavië. Koude lucht is daardoor onderweg naar ons land.
Op 5 december ligt de kern van het hogedrukgebied tussen IJsland en Schotland. Doordat er nog altijd een uitloper naar Centraal-Europa aanwezig is, is het nog altijd koud. Het is zelfs nog wat kouder dan op de eerste decemberdagen omdat er nauwelijks wind staat.
Na een drietal koude nachten trok het hogedrukgebied richting IJsland, maar het systeem verdween absoluut niet van de weerkaart. Zo nu en dan trok het weer terug naar Scandinavië of er kwam een nieuwe kern ten noorden van ons land tot ontwikkeling. Zo nu en dan draaide de wind naar het noorden of westen zodat het vooral in de kustprovincies een paar graden dooide. In het binnenland bleef de temperatuur rond het vriespunt schommelen en vroor het in de nacht nog licht of matig. Rond het midden van de maand stak bij een verder kraakhelder weerbeeld opnieuw een schrale oostenwind op. Het meetpunt nabij Den Helder gaf zelfs op 13 december een oosterstorm door terwijl het overdag niet warmer werd dan 0 graden. Voor het gevoel leek het echter alsof het streng vroor. In de nacht die volgde nam de wind af en op veel plaatsen werd de laagste temperatuur van de gehele vorstperiode gemeten. De Bilt kwam op -13.1 graden uit. Winterswijk kon -14.9 graden noteren en zeer strenge vorst werd opgetekend te ’s Heerenberg met -15.1 graden.
Op 9 december is het hogedrukgebied weer terug boven het zuiden van Scandinavië. De wind is overtuigend oost en daardoor is het opnieuw behoorlijk koud.
Extreem vroege Elfstedentocht
Op 16 december werd in Friesland onder ideale omstandigheden de Elfstedentocht verreden. De zon brak goed door, er stond weinig wind en nadat het ’s morgen matig vroor kwam het kwik in de middag rond het vriespunt uit. Ondanks de economische crisis en een zesdaagse werkweek nam het aantal deelnemers flink toe. Veel schaatsrijders namen de moeite om toch de schaatsen onder te binden. Ook de komst van de Afsluitduik die in 1932 voltooid was, heeft ervoor gezorgd dat veel rijders uit het westen van Nederland makkelijker naar Friesland konden reizen.
16 december 1993: Een Azorenhogedrukgebied heeft nog altijd verbinding met een hoog boven Rusland. De wind is wel sterk afgenomen waardoor de Elfstedentocht van 1933 onder ideale omstandigheden wordt verreden.
Tot de dag van vandaag is er nog nooit een Elfstedentocht geweest in december en ook dit jaar komt het er niet van, ondanks dalende temperaturen vanaf kerst. Dat we in december al massaal konden schaatsen had te maken met het karakter van de vorstperiode. Het was een mooi voorbeeld van droge vorst. De zon scheen tijdens de vorstperiode uitbundig en tijdens de nachtelijke opklaringen, wanneer de wind niet al te sterk was, kwam het regelmatig tot strenge vorst. In De Bilt kwam het tot 7 nachten waarbij het kwik in de thermometerbuis onder -10 uitkwam. Overdag had de zon nauwelijks invloed op de temperatuur en ook niet op de ijsvloer. De zon staat in december niet alleen lager boven de horizon, ook de dagperiode is korter, zeker in vergelijking tot februari. Verder was de aangevoerde lucht bijzonder droog. Op sommige dagen zakte de luchtvochtigheid tot onder 50% en ook al mocht het dan dooien, dan had die dooi geen invloed op de ijsvloer. Indien er regelmatig sneeuw gevallen was, dan hadden we in december 1933 waarschijnlijk geen Elfstedentocht verreden en waren de tochten van 2 januari 1909 en die van 4 januari 1997 veruit de vroegste ooit.
Het hogedrukgebied ligt op 23 december nog altijd in de buurt van ons land. Ten noorden van de kern komt echter met een westenwind vochtige lucht het land binnen. Het is grijs met nevel, mist en laaghangende bewolking. De temperatuur komt 's nachts nog wel af en toe onder nul uit.
Na de Kerst (weerkaart van 27 december) worden kerstdepressies belangrijker en uiteindelijk komt er in januari en februari geen hogedrukgebied meer tot ontwikkeling boven het noorden van Europa. December was dan ook duidelijk de koudste maand in de winter 1933-1934.
Na 16 december sloop de winter geleidelijk het land uit. Het ging wel erg langzaam. Op 17 december vroor het in Winterswijk nog zeer streng en ook De Bilt kon nog net een keer strenge vorst noteren. De dagen erna volgde er een kwakkelsituatie met soms nog wat vorst in de nacht en verder meer bewolking waaruit ook wat (winterse) neerslag viel. Tijdens Kerst kwam het lokaal tot ijzel.
Voor aanvang van de Elfstedentocht van zaterdag 16 december 1933 krijgen deelnemers aanwijzigingen over de af te leggen route.
Vorst op komst!
Terug naar het heden. De laatste weken was het al behoorlijk spannend voor wat betreft winterweer. Een eerste winterse periode die voor dit weekend in de kaarten stond, heeft het niet gehaald want met een graad of 10 is het dit weekend absoluut geen winter. Maar inmiddels is het wel heel duidelijk wat er rond de kerstdagen gaat gebeuren. Een hogedrukgebied boven Scandinavië komt tot ontwikkeling en zorgt ervoor dat de wind in de oosthoek terechtkomt. De temperaturen dalen in de nacht naar vrijdag tot een paar graden onder nul en daarna volgen een aantal dagen waarbij de temperatuur ook overdag niet of nauwelijks boven nul komt. Met een aantrekkende oostenwind duurt het wel even voordat er een dikke ijsvloer ligt op de vaarten en plassen, maar de eerste marathon op natuurijs lijkt, op basis van de huidige weerkaarten, dit jaar nog wel haalbaar.
©Meteo-Consult
